بررسی وضعیت سیستم تولید به هنگام (JIT) در شرکت ایران خودرو

بررسی وضعیت سیستم تولید به هنگام (JIT) در شرکت ایران خودرو

مقدمه مقاله
همزمان با پیشرفت علوم مدیریت تولید نیز متناسب با آن در جهت تکامل رشد کرده است.
عامل اصلی این تغییرات همان محدود بودن منابع تولید در مقابل نا محدود بودن نیازهای انسان می باشد.
دست اندر کاران تولید همواره سعی کرده اند از منابع محدود حداکثر استفاده را ببرند. در این بین سازمان های موفق بوده اندکه با استفاده از خلا قیت وبه کارگیری روشها و سیاستهای برتر با منابع موجود خود نیازهای بیشتری را رفع نمایند و کشورهای توانسته اند توان اقتصادی خود را افزایش دهند که ارزش افزوده بیشتری را در این فرایند پدید آورند .

درا ین میان نظام تو لید به موقع (Just in time) نظامی است که اخیرا مورد توجه سازمان های صنعتی وحتی سازمان های بازر گانی قرار گرفته است. ومهمترین علت آن افزایش توان رقابتی شرکت های ژ اپنی در اثر توفیق آنها در استفاده از این تفکر می باشد.اکنون در کشورهای در دیگر هم شرکتهای متعددی موفق به اجرای این نظام شده اند وبسیاری نیز با آگاهی از مزایای حاصله بدان روی آوردند.

تغییر دادن سیستم های تولیدی موجود به سیستم به موقع باید با مطالعه وضعیت فعلی و آماده کردن موقعیت وامکانات لازم انجام پذیردوبه هیچ وجه تقلید محض و تکرار عین تجربیات دیگران تو صیه نشده است.

این نظام سیستم تولیدی است که بیشتر درتولیدهای تکراری و انبوه مورد استفاده قرار می گیرند.به صورتیکه کالاها در طول فرایند تولید حرکت کرده و وظایف تولید درست به موقع بر اساس جدول از چیش تعیین شده انجام میگیرد این سیستم برای اجرا نیاز به شناسایی منابع اتلاف از ابتدا تا انتهای زنجیره تولیدی دارد.بنابراین قبل از اجرای آن باید وضعیت فعلی سیستم ومنا بعی که که در فرایند تولید سازمان اختلال ایجاد می کند مورد شناسایی قرار گرفته وحذف شوند.

یکی از عوامل کلیدی در اجرای موفق سیستم نظام به موقع Jit تامین کنند گان قطعات می باشند. بدلیل حذف تدریجی انبار وذ خایر احتیاطی در سیستم Jit اگر تامین کننده ای نتواند به تعهدات خود در تامین خط عمل کند امکان دارد خط تولیدی که میلیونها ریال کالا روی آن وجود داردحتی بد لیل نرسیدن یک پیچ متوقف شود. بنابراین شرکت هایی که می خواهند این سیستم را به موقع اجرا گذارند باید بررسی کنند که آیا ساز ندگان آنها توانایی همراهی با آنها را دارند یا خیر و چه اقداماتی می بایست برای همراه کردن آنها انجام گیرد. نظام تولید به موقع این اطمینان را به وجود می آورد که مواد کالاها درمقادیر دولت در زمان مناسب و با کیفیت مناسب بدون هیچ گونه ضایعاتی خریداری و ساخته شوند.

بیان مساله

سیستم تولید به موقع ( Just-In-Time ) یکی از پیشرفته ترین سیستمهای برنامه ریزی است که در صدر هرم سیستم های نوین برنامه ریزی و کنترل تولید قرار گرفته است .
امروزه به لحاظ محدودیتهای اقتصادی و توسعه و پیچیدگی بازارها ، استفاده بهینه از منابع در دسترس و شناخت و پاسخگویی به موقع به خواسته های مشتری در بخش های مختلف بازار به امری اجتناب ناپذیر تبدیل گردیده و سازمانها را بر آن داشته تا با حذف ساختارها و روشهای کار سنتی ، سهم خود را در بازار حفظ نمایند .

سیستم تولید به موقع که نخستین بار توسط تائیچی اونو در شرکت تویوتا به کار گرفته شد یکی از همین سیستمها است که به سرعت مورد توجه سایر شرکتهای ژاپنی قرار گرفت و با توجه به یکسان بودن فرهنگ خاص مورد نیاز این سیستم در اکثر شرکتهای ژاپنی اجرا گردیده و توسعه یافت.

اما با گذشت حدود سه دهه از معرفی این نظام و علیرغم تلاشی که اکثر سازمانهای غیر ژاپنی در جهت بکارگیری اصول این نظام صرف کردند ، به دلایلی که درباره ی ایران هم صادق است ، یعنی برداشت و تعاریف پراکنده اصول و نظریات این سیستم ، توسعه و اشاعه آن از رشد قابل ملاحظه ای برخوردار نبوده و اکثر افراد آنرا تنها برنامه ای برای کنترل موجودی تلقی می نمایند. در حالی که حذف موجودی اضافی انبارها تنها یکی از اصول مورد اشاره و توجه این نظام می باشد .

از دیگر فواید این سیستم می توان به کاهش قابل توجه کار درجریان ساخت ، زمان تحویل محصول به مشتری ، فضای مورد نیاز ، ضایعات ، ضایعات دورریز و دوباره کاری ، افزایش در بهره وری ، بهبود روابط با عرضه کنندگانی که بهتر و موفق تر هستند و نیروی کار دارای انگیزه ، راضی و با نشاط تر اشاره کرد.

تولید به موقع یک فلسفه ی مدیریت ژاپنی است که از اوایل دهه ی ۱۹۷۰ در بسیاری از مؤسسات تولیدی ژاپن مورد استفاده قرار گرفت . این فلسفه نخستین بار توسط تائیچی اونو در شرکت تویوتا به عنوان ابزاری برای بر آورده ساختن خواسته ی مشتری با حداقل تاخیر معرفی و به کار گرفته شد . به همین دلیل ، تائیچی اونو اغلب پدر سیستم تولید بهنگام نامیده می شود .

کارخانجات تولید تویوتا اولین محلی بودند که نظام تولید بهنگام در آنها مطرح گردید . این سیستم در طول بحران نفتی سال ۱۹۷۳ مورد حمایت وسیعی قرار گرفت و پس از آن توسط بسیاری از سازمانهای دیگر انتخاب گردید .

شوک نفتی و کاهش فزاینده ی سایر منابع طبیعی ، محرک اصلی انتخاب سراسری سیستم تولید به موقع بود . تویوتا توانست از طریق یک روش مدیریتی متفاوت با آنچه که در زمان خود مرسوم بود چالشهای روز افزون برای بقا را پشت سر بگذارد . این روش بر روی افراد ، کارخانجات و سیستمها متمرکز بود .

تویوتا فهمیده بود که سیستم تولید بموقع تنها زمانی موفق خواهد شد که هر فرد در سازمان در اجرای آن مشارکت داشته باشد و کارخانه و فرایندها برای حداکثر ستا نده و بهره وری سازماندهی شوند و برنامه های کیفیت تولید برای برآورده ساختن تقاضای واقعی زمان بندی گردند . اگرچه در آغاز کار این سیستم به عنوان روشی برای کاهش سطوح موجودی انبارهای ژاپنی مطرح بود ولی امروزه به یک فلسفه ی مدیریتی شامل مجموعه ای از علوم و در اختیار گرفتن یک سری جامع از اصول و تکنیکهای تولید گسترش یافته است.

JIT سیستمی جامع برای کنترل موجودی های تولید است. در این سیستم هیچ موجودی مواد اولیه خریداری نمی شود و هیچ محصولی ساخته نمی شود مگر هنگامی که ضرورت ایجاب کند. این سیستم اساسا بر کاهش هزینه ها از طریق حذف موجودی های انبار تمرکز دارد.» به عبارت دیگر ، نظام (سیستم ) تولید به موقع، تفکر و نگرش نوین در اداره سازمانهای صنعتی است که با اصول، تکنیکها و روشهای خاصی، به دنبال حذف کامل اتلاف و افزایش بهره وری در تمامی فعالیتهای داخل و خارج سازمان می باشد .

فلسفه ی ساخت بر مبنای برنامه ی حذف ضایعات و هزینه های انبار داری و بهبود متوالی سود مندی. که شامل اقدام های موفقیت آمیزی از فعالیت های ساخت مورد نیاز محصول نهایی می شود ، از طراحی مهندسی تا تحویل ، به انضمام تمام مراحل تبدیل مواد خام به جلو . « عناصر اولیه ی داشتن موجودی مورد نیاز در زمانی که لازم است ، برای پیشرفت کیفیت اگرچه در آغاز کار این سیستم به عنوان روشی برای کاهش سطوح موجودی انبارهای ژاپنی مطرح بود ولی امروزه به یک فلسفه ی مدیریتی شامل مجموعه ای از علوم و در اختیار گرفتن یک سری جامع از اصول و تکنیکهای تولید گسترش یافته است.

اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق

هدف Jit حذف آن دسته از فعالیتهایی است که ارزش افزوده در محصول ایجاد نمی کنند. یکی از عناصر مهم Jit تهیه کنندگان قطعات و مواد می باشد.خرید وتهیه قطعات نقش کلیدی ومهمی در موفقیت اجرای استراتژیک Jit دارد. زیرا این عامل اثر مستقیمی بر افزایش بهره وری کاهش هزینه ها وافزایش کیفیت دارد. بدلیل اینکه این سیستم روی کاهش موجودی در جریان ساخت کاهش موجودی انبارها تا حد صفر و کاهش مقادیر خرید تاکید دارد در صورتیکه زمانهای تحویل یک تامین کننده قابل اطمینان نباشد یا کیفیت محصول پایین باشد سیستم نظام به موقع دچارتاخیر زیان آور خواهد شد.

در یک سیستم Jit موثر وکارآمد فروشندگان قابل اطمینان باید با دقت انتخاب گردیده و با برقراری ارتباط مناسب در بلند مدت با آنها در جریان مطمئن تحویل قطعات با کیفیت بالا در حجم کم ور در طول زمان را ایجاد کرد . خریداران باید تامین کنندگان قطعات وموادخود را بر اساس و معیارهای مناسب ارزیابی و انتخاب کرده سپس در در بهبود و توسعه سیستم های تولیدی آنها را یاری نمایند.

شناخت معیارهای مناسب ارزیابی وانتخاب کرده سپس در بهبو و توسعه سیستم های تولیدی آنها را یاری نمایند. شناخت معیارهایی که بتوان این همکاران را انتخاب و بر اساس آ نها برای اجرای سیستم به صورت کارآ اقدام کرد از اهمیت بسیار زیادی برخودار است. با توجه دبه برنامه های اعلامی از سوی وزارت صنایع تولید خودرو در سال ۷۹ با ۲۰ درصد رشد سالانه به میزان ۵۰۰۰۰۰ دستگاه خواهد رسید که از میان شرکت ایران خودرو باید ۲۵۰۰۰۰ دستگاه خودرو را تولید نماید. در سال ۷۹ برای تولید این میزان خودرو شرکت ایران خودرو۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۱۵ریال دارائی جاری نیاز دارد این شرکت اگر بخواهد این مبلغ را از طریق پیش فروش خودرو تامین کند می بایست ۰۰۰/۵۰۰دستگاه خودرو در سال پیش فروش کند این امکان با حجم نقدینگی جامعه و قدرت خرید مردم میسر نمی باشد.

لذا با توجه به اینکه نزدیک به۷۸ درصد ارزش یک خودرو را قطعات آن تشکیل می دهد برای کاهش دارائی جاری مورد نیاز که موجودی کالای در جریان ساخت و ساخته شده و موجودی قطعات بخش اعظمی ازآن را تشکیل میدهند میبایست با اجرای سیستم نظامی تولیدی به موقع این موجودیها را هر چه بیشتر کاهش داد زیرا یکی از چندین فوائد این سیتم کاهش موجودیها تا حد صفر میباشد. بدین وسیله با کاهش هزینه های سفارش انبارداری ونگهداری موجودی که به معنای راکد ماندن سرمایه در انبارها است دارائی جاری کمتری مورد نیاز است.

بنابراین انتخاب سیستم تولیدی jit نه تنها برای ایران خودرو بلکه برای سایر سازندگان خودرو در ایران و سایر کشورها به صورت یک اجبار استتا انتخاب ارزش قراردادهای منعقده با سازندگان قطعات در سال ۷۶ در شرکت ایران خودرو بالغ بر ۲۰۰ میلیارد ریال بوده است اگر هزینه ی سفارش ونگهداری این قطعات فقط ۵% در نظر گرفته شود .

هزینه نگهداری موجودی فقط در شرکت ایران خودرو بالغ بر ۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۱۰۰ ریال خواهد شد.
هزینه ای که با به کارگیری سیستم jit در پروژهای دیگر می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

اهداف تحقیق

در تحقیقی که در پی خواهد آمد هدف اصلی بررسی نقاط قوت و ضعف سازندگان قطعات شرکت ایران خودرو در اجرای سیستم Jit وبه عبارت دیگر بررسی میزان انطباق سازندگان با معیارهای این سیستم تولیدی می باشد.به عنوان مثال اگر یکی از معیارهای اصلی انتخاب سازندگان برای تامین قطعات در سیستم Jit نزدیکی تامین کننده به شرکت خریدار باشد. میخواهیم بررسی کنیم که وضعیت تامین کنندگان ایران خودرو نسبت به این معیارها چگونه است.

بنا براین برای اجرای چنین تحقیقی ابتدا سعی گردید با بررسی کتب و مقالات که در زمینه jit به رشته تحریر در آمده است. مهمترین معیارهای تامین کنندگان مناسب این سیستم را شناسایی کنیم. در نتیجه به معیارهایی خواهیم رسید که هم شرکت ایران خودرو و هم تامین کنندگان در صورت اجرای این سیستم باید در نظر بگیرند. بعد از شناسایی این معیارها سعی گردیده که وضعیت تامین کنندگان فعلی را نسبت به این معیارها بسنجیم به عبارت دیگر هدف بررسی توانایی تطابق قطعه سازان با هر کدام از این معیارها می باشد.

پیشینه تحقیق

با موفقیت کارخانجات ژاپنی در بازارهای جهانی توجه بسیاری از شرکت های غربی به این موفقیت ها معطوف شد. بسیاری معتقدند که سنگ بنای موفقیت ژاپنی ها در تولید JIT(تولید بموقع) است.
بطور کلی JIT نوعی فلسفه تولیدی است یا یک هدف بسیار ساده یعنی:” اقلام مورد نیاز را با کیفیت مورد نیاز، به مقدار مورد نیاز و دقیقا در زمان مورد نیاز” تولید کنید.

سیستم JIT ابتدا در اوایل دهه ۱۹۶۰ توسط تائیچی اونو در شرکت تویوتا Toyota به عنوان ابزاری برای برآورده ساختن خواسته های مشتری با حداقل تاخیر معرفی و به کار گرفته شد. به همین دلیل تائیچی اونو اغلب به عنوان پدر نظام تولید بهنگام نامیده می شود. این نظام در طول بحران نفتی سال ۱۹۷۳ مورد حساسیت وسیعی قرار گرفت و سپس از آن توسط بسیاری از سازمانهای دیگر انتخاب گردید.

در ایران نیز JIT به عنوان موضوع پروژه های پایان نامه های دانشجویان و سایر محققین قرار گرفته است. به عنوان مثال :
موضوع پایان نامه کارشناسی ارشدآقای حمید رضا رستگار از دانشگاه تهران و آقای مهدی ذوالفقاری از دانشگاه شیراز می باشد.

فهرست منابع

مراجع فارسی :

1. تی .سی.ای.چنگ سوزان پودلسکی” نظام تولید بهنگامJIT”ترجمه سید حسن افتخاریان-حمیده غیاثوند –انتشارات سازمان مدیریت صنعتی-۱۳۸۰
2. دکتر احمد ماکوئی “مقدمه ای بر برنامه ریزی تولید” انتشارات ترمه- ۱۳۷۹
3. جیمی براون .جان هارن .جیمز شیونان “سیستم های مدیریت تولید با نگرش یکپارچه” ترجمه دکتر مهدی غضنفری وسروش صغیری-تهران-انتشارات دانشگاه علم وصنعت -۱۳۷۹
4. بدورث دیوید و بیلی جیمز “سیستم های کنترل تولید جامع” ترجمه میر بهادر قلی اریانژاد و محمد مدرس یزدی- تهران-مرکز نشر دانشگاهی-۱۳۷۴
5. اکبری، مرتضی . رویکردها و اصول سیستم تولیدی JIT ، www.academist.ir
6. فاضل، سعید و جلال کسائی. (۱۳۷۷). نگاهی به تولید بهنگام (JIT ) و رابطه آن با کنترل کیفیت جامع (TQC ) ، فصلنامه صبا، شماره ۱

مراجع لاتین:

1. Monden.Y.١٩٨٧″adaptable kanban system help Toyota maintain just in time production” industrial engineering.may٢٩-۴٩
2. Monden.Y.١٩٨٣″Toyota production system: practical approach to production management. American institute of industrial engineering