رضایت شغلی و آثار آن بر جامعه
مقدمه مقاله
از آنجا که بیشتر عمر ما در محیط کار سپری می شود و بسیاری از روابط و مناسبات ما در طول ساعات کار شکل می گیرد، می توان از کار به عنوان بخش بسیار مهمی از زندگی یاد کرد. با توجه به اهمیت ابعاد مختلف کار در زندگی انسانها ، می توان گفت که رضایت شغلی و تمایل به انجام کار نیز تأثیر بسزایی در نحوه خشنودی انسانها از وضعیت زندگیشان دارد. از سوی دیگر، سلامت روانی انسانها نیز دز گرو همین رضایت شغلی است،چنانکه می توان گفت انسانهایی که دستخوش نارضایتی شغلی هستند،
دچار استرسهای شدیدی در زندگی خانوادگی و اجتماعی می شوند. بررسیهای انجام گرفته، نشان می دهد که تقریباً در تمامی مشاغل استرس وجود دارد، اما میزان و تأثیر آن به لحاظ نوع و ماهیت استرس و خصوصیات شخصی افراد، در مشاغل گوناگون، متفاوت است ( پارکز ، ۱۹۹۲، ص ۵۷ )
از جمله مشخصات یک سازمان سالم، این است که سلامت جسمی و روانی کارکنان، به اندازه تولید و بهره وری مورد توجه قرار گیرد. در جامعه سالم، مسئولیت سازمانهای تولیدی، منحصر به تولید هر چه بیشتر کالا و خدمات سود آور نیست و مدیران سازمانهای چنین جوامعی می دانند که تولید بیشتر، نتیجه و محصول مدیریت اثر بخش است. مدیریت اثر بخش نیز بدون توجه و اعتقاد به سلامت روانی کارکنان حاصل نمی شود. در مورد اهمیت توجه به بیماریهای روانی در محیط کار، کافی است بگوییم که هیچ پدیده ای به اندازه سلامت روانی برای کارگر اهمیت ندارد ( ساعتچی، ۱۳۷۵، ص ۹۱).
شیوع و گستردگی استرس در محیط کار، محققان را بر آن داشته است که به تحلیل گسترده این موضوع در سازمان و تأثیر آن بر عملکرد کارکنان بپردازند. عده ای از صاحبنظران رفتار سازمانی تا آنجا پیش رفته اند که استرس را « بیماری شایع قرن» نامیده اند و معتقدند دامنه این بیماری، به علت پیچیدگی روز افزون سازمانها، ابرازها و روشها، درصورت عدم برنامه ریزی صحیح افزایش خواهد یافت. این تحقیق شامل پنج فصل کلیات، پیشینه و ادبیات تحقیق، یافته و تجزیه و تحلیل داده ها و نتیجه گیری و پیشنهادات است.
بیان مسئاله :
در زندگی همه افرادی که در یکی از مشاغل مختلف جامعه فعالیت می کنند، استرس وجود دارد و به اشکال مختلف به آنها فشار وارد می کند. تحولات شغلی تغییرات سازمانی، انتقالات، ترفیعات ، تغییر حقوق، دستمزدها، تنبیهات شغلی و همچنین دگرگونیهای اجتماعی، از جمله مسائلی هستند که به نحوی بر فرد تأثیر می گذارند و او را دچار آشفتگی، نگرانی یا تشویق می کنند.
این نگرانیها و تشویقها در مشاغل مختلف، متفاوت است. با وجود آنکه آمارهای دقیق در مورد میزان تنش ( استرس) به هنگام کار در مشاغل مختلف در دسترس نیست، ولی براساس تخمین و مطالعات انجام گرفته می توان بر آوردهایی را در این مورد ارائه داد.
مثلاً آکادمی پزشکان خانوادگی امریکا تخمین می زند که حدود کسانی که در محل کارشان مورد بازدید و ارزیابی قرار گرفته اند، دارای نشانه هایی از تنش هستند. نتایج بررسیهای انجام شده در کشور ما نیز، بیانگر این است که استرس، نقش عمده ای را در محیط های اداری و کارمندی، وقتی آشکار می شود که بدانیم گسترده عظیمی از نیروهای فعال جامعه را این قشر تشکیل می دهد. به نظر می رسد که عوامل استرس زا در مشاغل اداری، با توجه به ماهیت و شکل کار، متفاوت است،
به خصوص در آن دسته از مشاغل و محیطهای اداری که دارای روابط و مناسبات ارباب رجوعی است و کارمندان بیشتر در ارتباط و تعامل با مسائل و مشکلات مردم قرار دارند، این تفاوت بیشتر به چشم می آید. تحقیق حاضر در مورد سازمان و تشکیلاتی ( اداره کل مالیاتهای غرب تهران) انجام گرفته است که بخش عمده ای از آن به لحاظ ماهیت و ویژگیهای شغلی: دارای روابط و مناسبات ارباب رجوعی بسیار و نیز وجود عوامل استرس زا، تا چه اندازه موجب استرس کارمند گردیده و این فشارها و استرسها تا چه اندازه رضایت شغلی وی را تحت تأثیر قرار می دهد تا با توجه به مطالبی که پیش از این مندرج گردید، بدلیل اهمیت سلامت روانی و جسمی و رضایت شغلی کارکنان، و به منظور ارتقای عملکرد و بهره وری سازمان، با بررسی این نکته، سعی در به حداقل رساندن عوامل استرس زا و به تبع آن خود استرس و تنش در سازمان کنیم.
هدف تحقیق:
بطور کلی، هدف اصلی این تحقیق، ررسی تأثیر استرس شغلی بر رضایت شغلی کارمندان اداره کل مالیاتهای غرب تهران است تا بتوان عوامل مؤثر بر استرس و رضایت شغلی کارکنان را شناسایی کرد.
ضرورت و اهمیت تحقیق:
با در نظر گرفتن اهمین رضایت شغلی و سلامت جسمی و روانی، و نیز وجود منابع متعدد استرس، بویژه در مشاغل صنعتی، بررسی اثر استرس برسلامت روان و رضایت شغلی کارکنان، اهمیت بسزایی دارد، چرا که استرس زیاد و شدید، اصولاً سلامت افراد را به مخاطره انداخته و از خشنودی و رضایت آنان می کاهد ( کورمن ، ۱۹۹۹،ص۱۷۱).
نیجه تحقیقات متعدد، مؤید اثر استرس بر سلامت جسمی و روانی افراد است. اختلالات قلبی- عروقی و بطور کلی بیماریهای روان- تنی نتیجه عامل استرس است. کوپر و ساترلند ( ۱۹۸۷) دریافتند که سلامت روانی کارکنان صنایع نفت امریکا در مقایسه با جمعیت عمومی ، نا مناسب تر بوده و سطح اضطراب این افراد، به گونه معنا داری بالاتر بوده است. نتایج پژوهشها در این زمینه، بیانگر تأثیر منفی و غیر انکار استرس بر سلامت جسمی و روانی افراد و نیز بر رضایت شغلی آنهاست. لوی ( ۱۹۹۰) به نقل از سازمان بهداشت جهانی
( W.H.O ) اعلام کرده است که جمعیت کارمندی از شغل خود راضی نیستند و ۹۰ درصد آنها میگویند که شغلشان درجهت اهداف زندگیشان نیست(جلالی،۱۳۸۰، ص۵۲ ).
گستردگی عظیم قشر کارمند در جامعه ما و نتایج آماری تحقیقات مختلف، که نشانگر نارضایتی کارمندان از شغل خویش است، جملگی بیانگر اهمیت و ضرورت تحقیقات بیشتر برای تشخیص اولویتهای بهداشت روانی در محیط کار و عوامل مرتبط با آن است.
سؤالات تحقیق:
سوال اصلی تحقیق: « آیا استرس شغلی بر رضایت شغلی کارکنان تأثیر دارد؟»
سوالات فرعی تحقیق:
۱- آیا ماهیت کارکنان بر رضایت شغلی آنها موثر است؟
۲- آیا نحوه ارتباط کارمندان با همکاران خود بر رضایت شغلی آنها موثر است؟
۳- آیا نحوه ارتباط کارمندان با رؤسای خود بر رضایت شغلی آنها مؤثر است؟
فرضیات تحقیق:
فرضیه اصلی: « استرس شغلی بر رضایت شغلی کارمندان مؤثر است.»
فرضیات فرعی:
۱- ماهیت کار کارمندان ، بر رضایت شغلی آنها مؤثر است.
۲- نحوه ارتباط کارمندان با همکاران خود بر رضایت آنها مؤثر است.
۳- نحوه ارتباط کارمندان با رؤسای خود بر رضایت شغلی آنها مؤثر است.
متغیرهای تحقیق:
متغیر مستقل: استرس شغلی
متغیر وابسته: رضایت شغلی
متغیر های تعدیل کننده: سن- جنسیت- وضعیت تأهل- سابقه کار- میزان تحصیلات – نوع شغل.
واژگان تخصصی تحقیق:
استرس: استرس، به معنای فشار، واژه ای است که از فیزیک به رعایت گرفته شده است. به عبارت بسیار کلی و ساده، استرس حالتی است در روان و تن که ناشی از وارد شدن فشارهای روحی یا جسمی به فرد است، بنابراین شاید فشار عصبی، معادل دقیقی برای استرس نباشند ( الوانی ، ۱۳۷۹، ص ۲۸۷ ).
استرس شغلی: در واقع به استرس تجربه شده توسط یک فرد خاص، در یک موقعیت شغلی خاص، اطلاق می شود( علیا، ۱۳۷۹، ص ۴۰ )
رضایت شغلی: مجموعه ای از احساسات سازگار و ناسازگار که کارکنان با آن احساسات، به کار خود می نگرند، می باشد ( دیویسو نیوسترون ، ۱۹۸۵،ص۴۲).
کادر تشخیص مالیات: از نظر نوع و ماهیت کار، بیشتر با ارباب رجوع سر و کار داشته و دارای تعامل و ارتباط زیاد با مؤدیان مالیاتی است( علیا، ۱۳۷۹،ص۴).
کادر پشتیبانی : شامل کارمندان قسمتهای امور عمومی، حسابداری و اداری است و ماهیت و نوع شغل آنان به گونه ای است که با مؤدیان مالیاتی، ارتباط کمتری دارند و بیشتر فعالیتهای پشتیبانی را انجام می دهند و به عنوان نیروی ستادی در سازمان تلقی می شوند( علیا، ۱۳۷۹،ص۴)
قلمرو تحقیق:
– قلمرو موضوعی: بررسی تأثیر استرس شغلی بر رضایت شغلی کارکنان.
– قلمرو مکانی: اداره کل مالیاتهای غرب تهران.
– قلمرو زمانی: این تحقیق در مقطع زمانی سال ۸۳ انجام می گردد.
محدودیتهای تحقیق:
محدودیتهای زیر در پژوهش حاضر، قابل توجه است:
۱- با توجه به اینکه در موضوع مورد پژوهش، متغیرهای بسیاری مطرح است، به دلیل امکان پذیر نبودن بررسی همه آنها به طور همزمان ، تعداد محدودی از متغیرها مورد بررسی قرار می گیرد. طبقاً این مسأله ، نتایج حاصل از پژوهش را تحت تأثیر قرار می دهد.
۲- کم بودن حجم نمونه ( n=30 ) محدودیتهایی را در تعمیم نتایج ، ایجاد خواهد کرد.
۳- از آنجا که این پژوهش از نوع مطالعه همبستگی است. بنابراین روشهای تجربی دقیقتری مورد نیاز است تا تأثیر متغیرهای مورد مطالعه در این پژوهش بهتر مشخص شود.
۴- عدم توجه و دقت کافی در تکمیل پرسشنامه، می تواند نتایج را مخدوش کند.
پیشینه پژوهش:
تاریخچه:
تحقیق در مورد اندازه گیری استرس وحوادث زندگی، به نیمه اول قرن بیستم بر می گردد. از آن جمله است مفهومی که کنن از نقش هیجانات قلبی در تغییرات بدنی به دست داد و استفاده ای که مایر ( ۱۹۵۱) از روش چارت زندگی در تشخیص طبی داشت. مطالعات اولیه در زمینه نگرشهای مربوط به کار، از پیش از جنگ جهانی اول شروع و به طور فعال در کشورهای انگلستان و امریکا دنبال شد. در امریکا، احتمالاً نافذ ترین پژوهشها در زمینه رضایت شغلی اثر خفچه بود. نتیجه این مطالعات آن بود که تأثیر شرایط مادی کار ( مثل نور و دوره استراحت ) بر رضایت شغلی، به مراتب کمتر از اهمیت دوستی غیر رسمی و غیر اداری گروهها ، توجهات مدیریت به کارکنان و نیز شأن و منزلتی است که به آنها به عنوان یک گروه آزمایش می بخشد ( کمپ، ۱۳۷۰، ص۱۲۲).
آشنایی با اداره کل مالیاتهای غرب تهران
این پژوهش در اداره کل مالیاتهای غرب تهران، وابسته به وزارت امور اقتصادی و دارایی،انجام می گیرد. این اداره کل در سال ۱۳۴۶ هجری شمسی ( به همراه ۴ اداره کل دیگر یعنی شرق،شمال، جنوب و مرکز تهران) از اداره کل امور مالیاتی تهران، منشعب شد و به فعالیت پرداخت. مجموعه اداره کل مذکور شامل ۲ بخش است:
۱- بخش امور مالیاتی یا کادر تشخیص مالیات
۲- بخش امور عمومی یا پشتیبانی.
کادر تشخیص دارای چهار رسته شغلی ممیز کل، سر ممیز، ممیز و کمک ممیز است که از نظر نوع و ماهیت کار، بیشتر با ارباب رجوع سر وکارداشته و به عنوان نیروی صف در سازمان عمل می کند. کادر پشتیبانی شامل کارمندان قسمتهای امور عمومی، حسابداری و اداری است و ماهیت و نوع شغل آنان بگونه ای است که بیشتر با ارباب رجوع سر و کار دارند و به عنوان نیروی ستادی در سازمان تلقی می شوند. تعداد کل کارکنان این اداره ۴۶۸ نفراست که به تفکیک شغل، تعداد آنها به صورت زیر است:
فهرست مطالب
۱-۱- مقدمه ۱
۲-۱- بیان مسئاله : ۳
۳-۱ – هدف تحقیق: ۴
۴-۱- ضرورت و اهمیت تحقیق: ۵
۵-۱- سؤالات تحقیق: ۶
۶-۱- فرضیات تحقیق: ۶
۷-۱- متغیرهای تحقیق: ۶
۸-۱- واژگان تخصصی تحقیق: ۷
۹-۱- قلمرو تحقیق: ۸
۱۰-۱- محدودیتهای تحقیق: ۸
۱-۲- پیشینه پژوهش: ۸
۱-۱-۲- تاریخچه: ۸
۲-۱-۲- آشنایی با اداره کل مالیاتهای غرب تهران ۹
۳-۱-۲- تحقیقات انجام شده در ایران و جهان: ۱۱
۱-۳-۱-۲- تحقیقات انجام شده در ایران: ۱۱
۲-۳-۱-۲-تحقیقات انجام شده در جهان: ۱۲
۲-۲- مبانی نظری تحقیق: ۱۳
۱-۲-۲-تعریف استرس و دیدگاههای مربوط به آن: ۱۳
۱-۱-۲-۲- نگرشهای مختلف نسبت به استرس: ۱۴
۲-۱-۲-۲-ماهیت استرس: ۱۵
۳-۱-۲-۲-انواع استرس: ۱۷
۴-۱-۲-۲- عوامل بوجود آورنده استرس: ۱۷
۵-۱-۲-۲-رابطه بین استرس و دفاع ایمنی: ۱۸
۶-۱-۲-۲- علایم و نشانه های استرس: ۱۹
۷-۱-۲-۲-طرق مقابله با استرس یا کاهش آن یا غلبه بر آن: ۲۰
۸-۱-۲-۲- استرس شغلی: ۲۲
۹-۱-۲-۲- راههای مقابله با استرس درسازمان: ۲۳
۲-۲-۲- رضایت شغلی: ۲۳
۱-۲-۲-۲- تعریف رضایت شغلی: ۲۳
۲-۲-۲-۲- اهمیت و ویژگیهای رضایت شغلی: ۲۵
۳-۲-۲-۲- ابعاد رضایت شغلی: ۲۶
۴-۲-۲-۲- منشأ رضایت شغلی: ۲۷
۵-۲-۲-۲-مدلهی رضایت شغلی: ۲۸
۱-۳- مقدمه: ۳۲
۲-۳- منابع جمع آوری داده ها : ۳۲
۱-۲-۳- منابع ثانویه: ۳۲
۲-۲-۳- منابع اولیه: ۳۳
۳-۳- روش تحقیق: ۳۳
۱-۳-۳- جامعه آماری: ۳۳
۲-۳-۳- روش نمونه گیری: ۳۴
۳-۳-۳- حجم نمونه: ۳۵
۴-۳-۳- ابراز جمع اوری داده ها: ۳۵
۱-۴-۳-۳- روایی پرسشنامه: ۳۷
۲-۴-۳-۳- پایایی پرسشنامه: ۳۷
۳-۴-۳-۳- مقاسهای مورد استفاده: ۳۸
۴-۴-۳-۳- آزمون آماری مورد استفاده: ۳۹