رابطه بین شیوه های فرزند پروری، با مکان کنترل در دانش آموزان
چکیده مقاله
پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین شیوه های فرزندپروری با مکان کنترل در دانش آموزان پسر پایه سوم راهنمایی می پردازد . به این منظور ۱۸۰ نفر از دانش آموزان پسر پایه سوم راهنمایی منطقه انگوت در استان اردبیل مورد مطالعه قرار گرفتند.
گروه نمونه به صورت تصادفی خوشه ای انتخاب شده و در ابتدا پرسشنامه مکان کنترل نوویکی – استریکلند را پر کردند و سپس پرسشنامه شیوه های فرزندپروری بانتون که ۱۵ سوال داشت اجرا شد. طرح پژوهش از نوع همبستگی و مدل تحلیل داده ها رگرسیون گام به گام بود.
نتایج پژوهش نشان داد خرده مقیاسهای دیکتاتوری و دموکراتیک به طور معنی داری مکان کنترل را پیش بینی می کنند. اما خرده مقیاس هرج و مرج مکان کنترل را نمی تواند پیش بینی کند .
این یافته ها بین معنی است که هر چه شیوه ی فرزندپروری ادراک شده توسط دانش آموزان دیکتاتوری تر باشد مکان کنترل بیرونی در آنان افزایش می یابد و هر چه شیوه ی فرزندپروری ادراک شده دموکراتیک تر باشد مکان کنترل بیرونی کاهش یافته و بر میزان مکان کنترل درونی اشخاص افزوه می شود.
کلید واژه ها: شیوه های فرزندپروری – مکان کنترل – دیکتاتوری – دموکراتیک- هرج و مرج
تعریف سبک های فرزند پروری
فصل اول
مقدمه
خانواده اولین پایه گذار شخصیت ، ارزشها و معیارهای فکری فرد است که نقش مهمی در تعیین سرنوشت و سبک و خط مشی زندگی فرد در آینده دارد و اخلاق و صحت و سلامت روانی فرد تا حد زیادی در گرو آن است .
واکنش کودک نسبت به محیط خود تحت تاثیر موازین اجتماعی و فرهنگی و گروهی است که در میان آن بزرگ شده است از آنجا که خانواده یک واحد اجتماعی است و ارزشها و معیارهای اجتماعی از طریق آن به کودک منتقل می شود ، به عنوان یک واسطه از لحاظ تاثیر محیط اجتماعی بر کودک ، اهمیت فراوانی دارد ( احدی ، محسنی ، ۱۳۷۸ ) .
محیط خانواده ، اولین و بادوام ترین عاملی است که در رشد شخصیت فرزندان تاثیر می گذارد . نفوذ والدین در بچه ها تنها محدود به جنبه های ارثی نیست ، بلکه در آشنایی کودک با زندگی اجتماعی و فرهنگ جامعه نیز ، خانواده نقش بسیار مؤثری دارد .
خانه محلی است که در آن کودک امور مختلف را فرا می گیرد و با مشاهده رفتار والدین راه و رسم زندگی را نیز با تقلید از رفتار و اعمال آنها فرا می گیرد ( شریعتمداری ، ۱۳۶۷ ) .
تاثیر خانواده بر رشد چنان بارز است که با وجود اختلاف های موجود بین صاحب نظران روان شناسی ، بسیاری از آنان در زمینه اهمیت خانواده و تاثیر آن بر رشد ، نقطه نظر مشترک دارند و اکثر روان شناسان صرف نظر از مکتبی که به آن معتقدند ، کنشهای متقابل بین والدین و فرزندانشان را اساس رشد عاطفی تلقی می کنند ( بالبی ، فروید ، نقل از برومند نسب ، ۱۳۷۳ ) .
انواع روش های فرزند پروری
خانواده بنیادی ترین نهاد اجتماعی در تمدن بشر است که از دیر باز مورد توجه بسیاری از اندیشمندان علوم مختلف بویژه جامعه شناسان بوده است . اهمیت خانواده به عنوان کانون اصلی زندگی فردی ، اجتماعی نقش و کارکرد آن در تکوین رشد و تعادل شخصیت و کنش های فردی ، چگونگی هویت فردی و اجتماعی و همچنین روابط تنگاتنگ و بلند مدت اعضای خانواده دانست .
سیر تکامل و تحول خانواده از گذشته تا به امروز نشان می دهد که به دلیل تغییر و کاهش کارکردهای خانواده امروزی نسبت به نقش ها و ضرورت های این نهاد اجتماعی در گذشته ، همسران امروزی فقط به برآورد نیازهای اولیه گذران عمر و پرورش فرزندان نمی اندیشند . بلکه خواهان مصاحبت و همراهی و هم نوایی بیشتر با یکدیگر و انسجام و سازماندهی روابط انسانی و اجتماعی و زناشویی خود هستند ( قدسی احقر ، ۱۳۸۴ ) .
نیکلی ( ۱۹۷۱ ، به نقل از برومند نسب ، ۱۳۷۳ ) اظهار می دارد ، جو حاکم بر خانواده و رفتار والدین می تواند در چگونگی احساس فرد از خود و توانایی هایش مؤثر باشد . وی معتقد است که حمایت افراطی والدین باعث می شود که کودک احساس بی کفایتی و عدم مقبولیت کند ، زیرا که فرصت مستقل بودن و احساس مسئولیت از او گرفته می شود .
همچنین نیکلی معتقد است که سلطه والدین ، همین واکنش ها را در کودک ایجاد می کند . هر چند در ظاهر حمایت افراطی و سلطه گری دو صفت متفاوت و متضاد هستند ولی هر دو صفت این ویژگی را دارند که در کودک این احساس را به وجود می آورند که دیگران برای او تصمیم گیرنده هستند و خودش مسئولیتی در قبال شکست ها و پیروزی هایش ندارد .
مقاله در رابطه با شیوه های فرزند پروری
نوویکی و کانتون ( ۱۹۶۶ ؛ نقل از ماسن و همکاران ، ترجمه یاسایی ، ۱۳۷۳ ) نشان داده اند که کنترل و صمیمیت والدین متغیرهای مهمی در رشد مکان کنترل کودک هستند و همچنین محیطی که فرزندان در آن رشد می یابند در رشد انتظارات تعمیم یافته آنها بسیار مهم است لذا ویژگیهای شخصیتی والدین و ارتباط و تاثیر آن بر ویژگی های شخصیتی فرزند ، به ویژه مکان کنترل اهمیت زیادی دارد .
فراهانی ( ۱۳۷۸ ) در این مورد می گوید اعتقاد به کنترل درونی اساساً در خانواده هایی آموخته می شود که در آن والدین گرم و صمیمی و حامی کودکان هستند . آنها را به خاطر پیشرفت در کارهایشان تشویق می کنند و سعی بر کنترل مستبدانه آنها ندارند .
این والدین در شیوه تربیت فرزندان دارای ثبات رفتاری هستند و سعی نمی کنند که پیوسته قوانین خانه را تغییر دهند و یا سعی نمی کنند از تنبیه بیش از اندازه استفاده کنند . تحت چنین شرایطی بچه ها یاد می گیرند که به خاطر شکست های خود ، شرمندگی را پذیرا شوند ، همانطور که در هنگام موفقیت احساس خوشبختی می کنند ( ص ۳۷۸ ) .
لفکرت ( ۱۹۶۷ ؛ نقل از پایان نامه کارشناسی ارشد سردروه ، ۱۳۸۱ ) راجع به اهمیت رابطه والدین و فرزندان و تاثیر این روابط بر ویژگی مکان کنترل معتقد است :
کودک در جریان رشد به سوی واقعیت آزمایی برای آگاهی از واقعیت ها و محدودیت هایش نیاز به پرورش در خانه ای دارد که در آن به طور پیوسته ، از محرک های آزارنده و ترساننده در امان باشد و حس او از آزادی برای کشف محیط اجتماعی خود افزایش یابد که این احساس آزادی او را به سوی درونی بودن سوق می دهد .
بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری با پیشرفت تحصیلی
والدینی که انتظارات درونی بیشتری از فرزند خود دارند و به فعالیت های فرزندان پاداش می دهند فرزند آنها دارای کنترل درونی می شود . چون در چنین موقعیت هایی ، مهم ترین و اساسی ترین نکته ای که کودک می آموزد ، احتمال اخذ تقویت در قبال رفتارهای خود است ؛ ولی چنان که والدین رفتاری منع کننده ، محدود کننده و طردکننده همراه با انتقاد و خصومت را به فرزندانشان اعمال نمایند ، فرزند آنها دارای مکان کنترل بیرونی می شود .
در کل شکل گیری انتظارات مربوط به مکان کنترل یا به عبارت دیگر تکوین بعد درونی و بیرونی به رفتارهای والدین ، اعضا و خانواده ، دوستان ، معلمان و رویدادهایی که افراد با آن مواجه هستند و چگونگی برخوردها با این رویدادها ، بستگی تام دارد ( نقل از پایان نامه کارشناسی ارشد لطیفی ، ۱۳۸۴ ) .
بل گردلر ( ۱۹۸۶ ؛ نقل از سیف ، ۱۳۷۹ ) ، بر این باور است که آنهایی که خودشان را افرادی موفق می پندارند.
احتمالاً شکست را به علت بی ثبات بیرونی ، مثل : بیماری ، حالت روحی یا بخت و اقبال نسبت می دهند و از این طریق خودپنداره مثبت خود را حفظ می کنند اما افرادی که خودپنداره ضعیفی برای موفق شدن دارند ، انتظار کمی برای موفقیت در آینده دارند زیرا آنها موفقیت های خود را به عوامل بی ثبات و غیر قابل کنترل نسبت می دهند .
رابطه شیوه های فرزندپروری با خلاقیت دانش آموزان
در فصل های بعدی به بررسی ارتباط بین شیوه های فرزند پروری ادراک شده از سوی فرزندان در سه خرده مقیاس دموکراتیک ، دیکتاتوری و هرج و مرج با مکان کنترل در نوجوانان پسر پرداخته شده است ، امید است نتایج این پژوهش و پژوهش های مشابه روشنگر و راهگشای پژوهش های آتی گردد
و به حول و قوه الهی زمینه ای ایجاد گردد تا نوجوانان و جوانان این مرز و بوم به ویژه استان اردبیل و منطقه مورد پژوهش ( انگوت ) به ارزیابی درستی از امکانات ، استعدادها و محدودیت های خویش برسند و نردبان تکاملی حیات نفسانی را به نحو احسنت طی کنند و شیوه‌های درست زندگی کردن را تجربه کنند ، نه زنده ماندن را .
کارگاه فرزند پروری
بیان مسئله
چگونگی پرورش نسل جدید یکی از مهمترین اصولی است که پیشرفت یک کشور بدان وابسته است ، به منظور تحقق این امر شناخت نوجوان امری ضروری است .
مسئله نوجوانان یکی از مشکلات قابل توجه عصر ماست . با رشد و توسعه و تحول در جوامع و صنعتی شدن آن ، فاصله نسل جدید و قدیم از لحاظ افکار ، اندیشه ها ، خواست ها ، عواطف و احساسات زیاد می شود و برخوردها و ناسازگاری هایی را بر خلاف خواست طرفین بوجود می آورد .
آنچه مسلم است این است که امروزه کودکان چیزهای زیادی از طریق تجارب روزمره شان در تعامل با دنیای اجتماعی و فیزیکی یاد می گیرند
ولی مطلب قابل توجه در این است که پی ریزی شخصیت و رفتار کودک در خانواده شکل می گیرد و والدین نقش بی همتایی در بوجود آمدن و شکل گیری شخصیت و نوع جهان بینی و طرز تفکر فرزندان خویش ایفا می کنند ( احدی ، محسنی ، ۱۳۷۸ ) .
یافته های متعددی ارتباط بین شیوه های فرزند پروری و مکان کنترل در نوجوانان را مورد بررسی قرار داده است . به دلیل اینکه ، بطور کلی اواخر کودکی و نوجوانی در رشد جهت عمل و به طور اخص ، رشد مفهوم سازی تعامل های شخص و محیط ( به عنوان مثال : پیشامدهای عمل ـ نتیجه ) نقش حیاتی دارد .
مهارت فرزند پروری
آموزش خانواده و شیوه های تربیتی والدین باید متناسب با رشد جهت گیری های مکان کنترل در طول این دوره رشدی باشد که این بوسیله تحقیقات حمایت می شود .
محققان متعددی از جمله کرامپن ( ۱۹۸۲ ) ، پاریش و کوپلند ( ۱۹۸۰ ) ، لونسون ( ۱۹۷۳ ) ، ویچرن و نوویکی ( ۱۹۷۶ ) و نوویکی و شیویند ( ۱۹۸۲ ) نشان داده اند که همبستگی های معنا دار جهت گیریهای مکان کنترل در کودکان و نوجوانان در برگیرنده اشکال ساختاری خانواده (شایستگی های خانواده ، تعداد و نوع همشیران )
سبک های فرزند پروری والدینی ( ثبات رفتار ، گرمی ، عاطفی ، حمایت ) و متغییرهای جو خانوادگی است ( نقل از کرامپن ، ۱۹۸۹ ) .
سبک های فرزند پروری به رفتار والدین و رابطه آن با صفات مختلف فرزندانشان اشاره می کند که محققان آن را بصورت گروههایی ، تحت عنوان سبک های فرزند پروری طبقه بندی کرده اند که دامنه ای از رفتارها و برچسب ها همچون : نظم و انضباط ، مهرورزی ، تقویت و پذیرش برای طبقه بندی سبک های مختلف فرزند پروری بکار می روند ( مکلون و مررل ، ۱۹۹۸ ) .
نتایج بسیاری از تحقیقات نشان می دهد که رفتارهای والدینی که خود مختاری و احترام متقابل را تقویت می کنند ، ممکن است با رفتارهای مثبت نوجوانان همراه باشد ( مکلون و مورل ، ۱۹۹۸ ) .
تعداد محدودی از مطالعات در مورد ارتباط بین رفتارهای والدین و جهت یابی مکان کنترل نوجوانان انجام شده است که این مطالعات با محدودیت های روش شناختی در تعریف و اندازه گیری رفتارها و ویژگی های والدین همراه بوده است .
اما حاصل معمول این نتایج نشان می دهد که رفتارهای والدینی و مکان کنترل با هم مرتبط هستند و مکان کنترل درونی اغلب به طور معنا داری با ثبات انضباطی ، استقلال متعادل و تقویت های رفتارهای مثبت همبسته است ( به نقل از پایان نامه کارشناسی ارشد سردروه ، ۱۳۸۱ ) .
مهارت فرزندپروری نوجوانان
تحقیقات شور ( ۱۹۶۷ ) ، جانسون و کیلمن ( ۱۹۷۷ ) ، نشان می دهد که مکان کنترل بیرونی به طور معنا داری با کنترل بیشتر و صمیمیت و پذیرش کمتر همبسته می باشد و افراد با مکان کنترل بیرونی والدینشان را افرادی محدود کننده و بیش از حد حمایت کننده توصیف کرده اند ( نقل از برومند نسب ، ۱۳۷۳ ) .
لفکرت ( ۱۹۶۷ ؛ به نقل از کرامپن ، ۱۹۸۹ ) نتیجه می گیرد اگرچه اطلاعات حاصل از والدین در مورد سبک های فرزند پروری نمی تواند زیاد نامطلوب باشد ، اما اطلاعات حاصل از کودکان در مورد سبک های فرزند پروری والدینشان پیش بینی کننده خوبی از جهت گیریهای مکان کنترل فرزندان است .
هدف این تحقیق بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری ادراک شده توسط نوجوانان ( فرزندان ) در سه خرده مقیاس : دموکراتیک ، دیکتاتوری و هرج و مرج با مکان کنترل است .
پژوهش حاضر از جهاتی قابل تامل است ، اولاً از آنجایی که در تحقیقات قبلی بیشتر ادراک والدین از شیوه های فرزند پروری و رابطه آن با مکان کنترل مورد بررسی قرار گرفته است و شیوه های فرزند پروری ادراک شده توسط فرزندان با والدین تفاوت دارد ، در این تحقیق بررسی شیوه های فرزند پروری ادراک شده توسط فرزندان و رابطه آن با مکان کنترل مورد نظر است .
ثانیاً منطقه مورد پژوهش که جامعه آماری از آن انتخاب شده از جمله مناطقی است که به یقین می توان گفت تا کنون پژوهشی در زمینه های مختلف روان شناختی و آموزشی و تربیتی در آن انجام نگرفته است.
مهارت فرزندپروری والدین
و ثالثاً کمترتوسعه یافته بودن منطقه از لحاظ امکانات آموزشی ، رفاهی و اقتصادی و نوع نگاه والدین به شیوه های تربیتی به لحاظ سنتی بودن نگرش ها به شیوه های فرزند پروری ، بیسوادی والدین ، دوری پدران از خانه به دلیل کار در مناطق و شهرستانهای دیگر ، پژوهشگر را بر آن داشت شیوه های فرزند پروری که توسط دانش آموزان پسر پایه سوم راهنمایی منطقه انگوت در استان اردبیل ادراک می شود.
و رابطه آن با مکان کنترل مورد بررسی قرار دهد . امید است بتوان ، از نتایج حاصله ، در امر تعلیم و تربیت و شناخت هر چه بیشتر نوجوانان منطقه و مناطق همجوار که سرمایه های آینده این مملکت هستند استفاده نمود .
اهداف تحقیق
- آشنایی والدین منطقه انگوت با شیوه های فرزند پروری و آگاهی و شناخت نسبت به مزایا و معایب هر یک از شیوه ها .
- دستیابی به رابطه بین شیوه های فرزند پروری با مکان کنترل در دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی منطقه انگوت در استان اردبیل .
فرضیه های تحقیق
فرضیه اصلی
- بین شیوه های فرزند پروری مکان کنترل ارتباط معنا داری وجود دارد .
فرضیه های فرعی
- بین شیوه های فرزند پروری دیکتاتوری و مکان کنترل رابطه معنا داری وجود دارد .
- بین شیوه های فرزند پروری دموکراتیک و مکان کنترل رابطه معنا داری وجود دارد .
- بین شیوه های فرزند پروری هرج و مرج و مکان کنترل رابطه معنا داری وجود دارد .
تعریف و اصطلاحات
شیوه های فرزند پروری
تعریف نظری
دارلینگ و استینبرگ ( ۱۹۹۳ ؛ نقل از گلاسکو و همکاران ، ۱۹۹۷ ) شیوه های فرزند پروری را اینگونه تعریف می کنند : ‹‹ شیوه های فرزند پروری ›› مجموعه ای از گرایشها ، اعمال و جلوه های غیر کلامی است که ماهیت تعامل کودک و والدین را در تمامی موقعیت های گوناگون مشخص می کند .
حال به تعریف هریک از سطوح شیوه های فرزند پروری می پردازیم :
۱- دموکراتیک
محیط خانوادگی است که در آن به احترام فردی و همچنین تفاوت های فردی تاکید می شود و با کودک همانند یک عضو مؤثر در خانواده رفتار می گردد (راکعی، ۱۳۸۰) .
۲- دیکتاتوری
در محیط خانوادگی به اطاعت بی چون و چرا و قدرت مطلق از سوی والدین تاکید می گردد و کودک هیچ گونه اختیاری از خود نشان نمی دهد (راکعی، ۱۳۸۰).
۳- هرج و مرج
محیط خانوادگی است که در آن به کودک توجهی نمی شود و نظارت چندانی بر رفتار آن انجام نمی گیرد (راکعی، ۱۳۸۰).
تعریف عملیاتی شیوه های فرزند پروری
با توجه به پرسشنامه و شیوه های فرزند پروری بانتون ( ۱۹۵۳ ) می توان نمرات حاصله در سه خرده مقیاس دموکراتیک ، دیکتاتوری و هرج و مرج را تعریف عملیاتی کرد .
مکان کنترل
تعریف نظری : مکان کنترل به میزان مسئولیت پذیری فرد در مورد خود اشاره می کند . به طور کلی مکان کنترل درونی بر این باور بنیادین متکی است که فرد ،کنترل شخصی بسیاری بر خود و محیط خویش اعمال می کند . مکان کنترل بیرونی بر این باور اشاره دارد که سرنوشت ، بخت و سایرین کنترل هر فرد را بر عهده دارند ( چاندلر و همکاران ، ۱۹۸۰ ؛ نقل از استانفورد و به یر ، ترجمه : خرازی و دهگانپور ، ۱۳۷۷ ) .
تعریف عملیاتی مکان کنترل
در این پژوهش ، مکان کنترل نمره ای است که دانش آموز از ‹‹ مقیاس مکان کنترل نوویکی و استریکلند ›› بدست می آورد و بین صفر تا چهل متغیر است و نمرات پایین تر از ۹ نشان دهنده درونی بودن و نمرات بالاتر از ۱۶ نشان دهنده بیرونی بودن مکان کنترل آزمودنی هاست .
فهرست مطالب
فصل اول (طرح تحقیق)
مقدمه ۲
بیان مساله ۵
اهداف تحقیق ۷
فرضیه های تحقیق ۷
تعریف اصطلاحات ۸
شیوه های فرزندپروری ۸
مکان کنترل ۹
فصل دوم (پیشینه تحقیق)
گفتار اول: خانواده ۱۱
مقدمه
ابعاد شیوه های فرزندپروری ۱۳
بعد «گرم» بودن والدین ۱۳
بعد «کنترل» والدین ۱۴
جنبه های مثبت کنترل والدین ۱۵
جنبه های منفی کنترل والدین ۱۷
بعد «تعهد» (دخیل شدن) والدین ۱۸
الگوهای با وم ریند در مورد شیوه های فرزندپروری ۱۹
والدین دارای اقتدار منطقی ۲۰
والدین استبدادی ۲۱
والدین آزاد گذار ۲۲
والدین افراطی (زیاده رو) و والدین و مسالحه کار (سهل انگار) ۲۳
الگوهای جدید فرزندپروری باوم ریند ۲۵
تأثیر متقابل کودک و والد بر یکدیگر ۲۶
نگرش های فرزندپروری – عمل فرزندپروری ۲۸
گفتار دوم: مکان کنترل
مقدمه ۳۰
مفاهیم و اصول در نظریه یادگیری اجتماعی راتر ۳۰
درک سازه مکان کنترل ۳۳
تحول شخصیت از دیدگاه راتر ۳۵
جنبه های منفی احاطه و کنترل ۳۷
پیامدهای شخصی منفی ۳۸
پیامدهای منفی بین فردی و اجتماعی ۳۹
بررسی مقیاس های مکان کنترل ۳۹
گفتار سوم: سوابق پژوهشی
الف – تحقیقات انجام شده درباره شیوه های فرزندپروری درداخل و خارج از کشور ۴۲
ب – تحقیقات انجام شده درباره مکان کنترل در داخل و خارج کشور ۴۵
ج – بررسی ارتباط شیوه های فرزندپروری و مکان کنترل در گستره تحقیقات ۴۹
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه ۵۷
جامعه آماری ۵۷
نمونه آماری ۵۷
روش نمونه گیری ۵۷
ابزارهای گردآوری اطلاعات و شاخص های روان سنجی ۵۷
پرسشنامه شیوه های فرزندپروری بانتون ۵۷
روایی ۵۸
پایایی ۵۸
نمره گذاری ۵۸
مقیاس مکان کنترل نوویکی – استریکلند
روایی ۵۹
پایایی ۶۰
نمره گذاری ۶۱
روش تحقیق ۶۲
شیوه اجرای تحقیق ۶۲
روشهای آماری تحلیل داده ها ۶۳
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
الف – تحلیل توصیفی ۶۵
ب – تحلیل استنباطی ۷۱
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
خلاصه تحقیق ۷۵
بحث و نتیجه گیری ۷۵
محدودیت های تحقیق
الف – محدودیتهای خارج از کنترل پژوهشگر ۷۷
ب – محدودیتهای در کنترل پژوهشگر ۷۸
ارائه پیشنهادها (پیشنهادات) ۷۹
کاربردها ۷۹
منابع ۸۱