فدک
چکیده مقاله
فدک سرزمینی آباد در سراشیبی خیبر در شمال مدینه واقع شده و نیز باغها و نخلستانهای فراوان داشت لازم به ذکر است ساکنان آن یهودی بودند.
بعد از فتح خیبر در سال هفتم هجرت دستور فتح فدک بوسیله جبرئیل، توسط شخص پیامبر و علی (ع) ابلاغ شد، که آن دو بزرگوار شبانه بدون جنگ وخونریزی این سرزمین را فتح نمودند.
طبق آیه صریح قرآن سرزمینهایی که بدون لشکرکشی فتح شود ملک خاص پیامبر اکرم (ص) است و هر تصمیمی که بخواهد می‌تواند درباره آنها بگیرد.
پس از فتح فدک آیه «فآت ذالقربی حقه» (سوره اسراء آیه ۲۶) نازل شد و جبرئیل از جانب خداوند عرضه داشت،فدک را به فاطمه عطا کن، لذا سندی به دست علی (ع) نوشته شد که خود حضرت و ام ایمن بر آن شهادت دادند . درآمد فدک را سالیانه از هفتاد هزار سکه تا صد و بیست هزار سکه نوشته‌اند. هر ساله حضرت به اندازه قوت خود برمی‌داشت و بقیه را بین فقرا تقسیم می‌کرد.
پس از رحلت رسول اکرم (ص) در نخستین روزهای خلافت، خلیفه اول،به استناد به حدیث جعلی مبنی بر اینکه پیامبران ارث باقی نمی‌گذارند و آنچه می‌ماند صدقه است و جانشین پیامبر هر طور صلاح بداند آن را در راه منافع ملی مصرف می‌کند، فدک را از ید دخت رسول خدا (ص) خارج ساخت.
در این رساله، با توجه به آیات و روایات علاوه بر اینکه اعمال مالکیت رسول خدا و دخت گرانقدرشان مورد بررسی قرار می‌گیرد، مناظرات، احتجاجات و اعترافات طرفین نزاع به همراه اهدافشان مورد مطالعه قرار گرفته است.
همچنین با بررسی حدیث ابوبکر و اشکالات وارد بر آن با توجه به استدلالهای قانونی حضرت در مورد فدک و مقایسه آن با قوانین حقوقی اسلام، رفع تصرف دخت رسول خدا (ص) از فدک از مصادیق غصب شناخته می‌شود.
با مراجعه به اسناد معتبر و موثق خطبه تاریخی حضرت زهرا (س) در مسجد پیامبر (ص) بعد از غصب فدک نشانگر روح بلند و اهداف عالیه‌ای است که حضرت در سایه فدک به دنبال آن بودند.
در فصل دیگر این رساله به سیر تاریخی فدک و چگونگی بر خورد خلفا به مقتضای سیاست و اوضاع آن روز با مسئله فدک اشاره شده است و اینکه در طول چندین قرن و با روی کار آمدن هر یک از خلفا، مسئله استرداد فدک و غصب آن تکرار شده و این امر مؤید اهمیت ابعاد سیاسی و اقتصادی فدک بوده است.
در فصل پایانی این رساله به زنده نگه داشتن ماجرای فدک و مظلومیت حضرت زهرا (س) توسط حضرات معصومین اشاره شده است.
تا به فدک به چشم یک مسأله تاریخی نگریسته نشود بلکه فدک به یک معنا ولایت مطلقه میباشد که بعد از پیامبر (ص) آن را از آل الله غصب کردند . لذا یکی از مظاهراحیا و بقای فدک، متون زیاراتی است که خطاب به ائمه معصومین بر زبان پیروان مکتب فاطمه جاری می‌شود.
به امید آنکه حق ذوالجلال، قیام قائم آل محمد را نزدیک فرماید تا با ظهورش مرهمی بر دل تفتیده خسته دلان و دلسوختگان و عاشقان اهل بیت باشد و منتقم خون مادرش و جلای قلوب مؤمین باشد.
مقدمه
نگاهی گذرا به زندگانی حضرت زهرا (سلام ال… علیها)
اسم : فاطمه زهرا
لقب ها : بتول ، خیرالنساء ، راضیه ، مرضیه ، سیده ، محدثه ، طاهره ، مبارکه ، میمونه، معصومه ، صدیقه ، عذرا و …
کنیه ها : ام الائمه ، ام الحسنین، ام الخیره، ام المومنین ، ام‌الفضائل، ام ابیها
نام پدر: حضرت محمد بن عبداله (ص)
نام مادر: حضرت خدیجه بنت حویلد (س)
زمان تولد: ۲۸ جمادی الثانی (روز جمعه ) سال پنجم بعثت
محل تولد : مکه معظمه خانه حضرت خدیجه (س)
عمر شریفش : هجده سال و هفتاد و پنج روز
زمان شهادت : ۷۵ یا ۹۵ روز بعد از رحلت پیامبر (ص)، سوم جمادی الثانی (۱۳ جمادی الاول) سال یازدهم هجری، بین نماز مغرب و عشاء علت شهادت : ضربت در و غلاف شمشیر
محل دفن : خانه خود، بقیع، بین محراب و منبر پیامبر
فرزندان پسر: امام حسن (ع)، امام حسین (ع) و محسن
فرزندان دختر : زینب کبری (س) –ام کلثوم (زینب صغری)
روز مخصوص زیارت ایشان: روزهای یکشنبه
آن حضرت در سن حدوداً ۸ سالگی همراه حضرت علی (ع) به مدینه مهاجرت نمود و در سال دوم هجرت در آغاز ماه ذیحجه با علی (ع) ازدواج نمود.
السلام علیک یا فاطمه الزهرا یا بنت محمد یا قره عین الرسول یا سیدتنا و مولاتنا انا توجهنا و استشفعنا و توسلنا بک الی الله و قدمناک بین یدی حاجاتنا یا وجیه عندالله اشفعی لنا عندالله.
سلام بر تو باد ای فاطمه زهرا ای دخت پیامبر و ای نور چشم رسول مکرم ، ای سرور و ای رهبر گرانقدرمان، ما به توتوجه کرده و شفاعتت را چشم می داریم و به وسیله تو ای پاره تن نبی گرامی به خدای متعال پناه می بریم و حوائج خود را به تو عرضه می نمائیم. ای آنکس که در نزد خدا آبرومندی در پیش پروردگار از ما شفاعت نما.
سخنم را با این حدیث عمیق در شان حضرت زهرا (س) آغاز می کنم که امام صادق (ع) نقل کرد؛ جیرئیل بر پیامبر (ص) نازل شده و خطاب به پیامبر (ص) فرمود خداوند تبارک و تعالی فرموند :
«لولاک لما خلقت الا فلاک ، و لولا علی لما خلقتک ، و لولا فاطمه لما خلقتکما»
اگر تو نبودی ، موجودات را نمی آفریدم و اگر علی (ع) نبود تو را نمی آفریدم و اگر فاطمه (س) نبود شما دو نفر (پیامبر و علی ) را نمی آفریدم از حدیث فوق استفاده می شود که همه ارزشها و کمالاتی که در یک انسان به عنوان اشرف مخلوقات تصور می‌شود، در وجود مقدس حضرت زهرا (س) جلوه کرده است.
زنان گرچه در کل تاریخ تحقیر شده اند ، ولی هر چه تحقیر شده باشند زندگی درخشان زهرا (س) آبروی زن را آنچنان بالا برد و هویت عظیم زن را نشان داد که همه تحقیرها را جبران نمود.
بر همین اساس امام خمینی (ره) در یکی از گفتارهای خود فرمود: «حضرت زهرا (س) زنی است که فضائلش همطراز فضایل بی نهایت پیغمبر اکرم (ص) و خاندان عصمت و طهارت بود.
و نیز فرمود:
« تمامی ابعادی که برای زن و برای یک انسان متصور است در فاطمه (س) جلوه کرده است.
در روایتی آمده : شخصی از امام صادق (ع) پرسید: معنی «حی علی خیر العمل » (برای بهترین عمل بشتابید) که در اذان گفته می شود، چیست ؟
امام صادق (ع) در پاسخ فرمود: خیر العمل برّ فاطمه و ولدها» «بهترین عمل ، نیکی به فاطمه (س) و فرزندان اوست»
بنابراین ، مقام ارجمند فاطمه (س) در اسلام، در سطحی است که مسلمانان ، هر شبانه روز چندین بار همدیگر را به پیوند نیک با مکتب فاطمه و فرزندان پاک او دعوت می کند و فرهنگ اذان و نماز با محبت و رابطه صحیح با فاطمه (س) و خاندانش آمیخته است.
در بررسی زندگی و رفتار عملی فاطمه (س) این باور وجود داشته که حیات فاطمه (س) معرفی کننده شیوه عملی اسلام و به صورت یک مکتب است، مکتبی که ان را وحی و هدایت عملی آن را شخص پیامبر و امیرالمومنین علی (ع) بر عهده و در تحت نظارت داشته اند در واقع فاطمه (س) خود قهرمان اجرای آن مکتب است.
آنچه را که فاطمه (س) آورده و اجرا کرده از جانب رب العالمین است که به صورت وحی بر رسول گرامی اسلام القاء شده و او هم آنها را بدون کمترین غفلت و اشتباهی به دخترش تعلیم کرده است. فاطمه (س) خود معصومه است، در کنار پدری معصوم تربیت شده و با همسری معصوم پیوند زناشویی بسته و فرزندانی معصوم و امام به جهان عرضه شده است.
پدرش رسولخدا و پیامبر خاتم (ص)، آورنده قرآن و پیام خداوند می باشد. دستورالعمل حیات سعادتمندانه بشر را تا روز واپسین در اساسنامه حیات به نام کتاب آورده ، میزانها و معیارهای حیات و رشد را به انسانها معرفی کرده و عملاً آنها را مورد آزمایش و اجرا و نمایش گذاشته است و برای اتمام حجت به انسانها آنها را با بینات همراه نموده است و ۲۳ سال آئین اسلام را با جنبه الگئی خویش عرضه و تبلیغ کرده و راه و رسم عملی آن را به مردم آموخته است اما در آنچه که مربوط به حیات زنان است آئین اسلام را الگویی ضروری بود تا خدای را بر آن نیز حجتی باشد. در دوران دعوت پیامبر در مکه آن رسالت عظیم را خدیجه همسر گرامی با وفای رسول الله ایفا کرد و پس از رحلت او و مخصوصاً در مدینه فاطمه (س) دختر او عهده دار ایفای آن شد. گرچه زهرای اطهر می تواند الگوی هر زن و مردی باشد.
فاطمه (س) الگوی مکتب اسلام است. بانوئی که در دوران حیات کوتاهش مراحل مختلف دعوت و رسالت پیامبر (ص) را دیده و در خانه وحی رشد کرده و با شعاع وحی انس گرفته است. او در نقش های مختلفی که برای حیات زنان پدید می‌آید، روزگار گذراند و در هر عرصه ای نشان داده که زن چگونه باید باشد.
کلیات
اهداف
۱- بررسی دقیق و مستقل واقعه فدک و شناخت علل شاخص بودن آن در بین حقوقی که از ائمه اطهار سلب شده است.
۲- بدست آوردن اطلاعات دقیق از منابع معتبر درباره سیر تاریخی فدک و چگونگی برخورد خلفا با این مسئله.
۳- بررسی علل اهمیت موضوع فدک برای دختر پیامبر (ص) و خلیفه اول و تحقیق در مورد استدلالهای طرفین دعوی و اظهارات آنها در مورد فدک.
۴- مطالعه دقیق خطبه حضرت زهرا (س) باتوجه به اسناد و منابع معتبر و ارتباط آن با مسئله فدک.
۵- تحقیق و بررسی حوادث و شرایط اجتماعی و سیاسی آن روز جامعه اسلامی برای تحلیل بهتر و دقیق‌تر مسئله فدک.
پیشینه موضوع
موضوع فدک مسئله‌ای است که پیوسته در طول ۱۴ قرن مورد توجه مورخین، مفسرین، محدثین، شعرا و فقها قرار گرفته است و در کتب مختلف تاریخی، فقهی، ادبی، روایی و کتب تفسیر در مورد فدک نوشته شده و نظرات خود را بیان داشته‌اند.
لکن مساله فدک به صورت یک موضوع محوری، اصلی و مستقل مورد توجه قرار نگرفته و همیشه زمانی که از حوادث بعد از رحلت پیامبر (ص) سخن به میان می‌آید به موضوع فدک اشاره کوتاه می‌شود لذا مجموعه‌ای که به طور کامل و همه جانبه از زوایای مختلف موضوع فدک و دیدگاههای مختلف را مورد بررسی قرار دهد کمتر به چشم می‌خورد.
روش تحقیق
برای تبیین واقعی فدک و سیر تاریخی آن و بررسی وقایع و شرایط آن روز جامعه اسلامی باید به کتب معتبر تاریخی، روایی و حقوقی مراجعه می‌شد.
لذا بعد از مشورت با اساتید مجرب حوزه و گرفتن اطلاعات لازم درباره منابع موجود با موضوع فدک به کتابخانه مجلس مراجعه کرده و اغلب منابع از آنجا بدست آورده شد.
از کتابخانه حوزه علمیه و برخی از کتابخانه‌های مدارس برای تکمیل کار استفاده شد.
برای اینکه پذیرش حقیقت در مورد فدک آسان‌تر شود. از منابع اهل سنت مانند کتاب شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی و کتاب الفاطمه الزهرا ابوعلم توفیق و عباس محمود عقاد استفاده شد.
کتاب‌های شیعه هم برای توضیح بیشتر و تائید مطالب مورد مطالعه قرار گرفت که البته این بزرگواران هم از منابع معتبر اهل سنت استفاده کرده بوده‌اند.
بعد از مطالعه کتب از مطالب مربوط به موضوع فیش‌برداری شد در نهایت مطالب بعد از تهیه فهرست به صورت منسجم دسته بندی شده و به صورت منظم درآمد.
با عرض تشکر امیدوارم نقایص موجود با راهنمایی‌های ارزشمند شما بزرگواران رفع گردد.
سوالات اصلی
۱- چرا غصب فدک در میان برخی از غصب‌‌هایی که از حقوق اهل بیت شد، شاخص است و اهمیت آن در کدام نقطه نهفته است؟
۲- چرا فدک در برهه از زمان به عنوان مسئله مهم و مخاصمه بین دختر پیامبر اسلام (س) و خلیفه اول قرار گرفت؟ استدلالهای دو طرف چه بود؟
۳- تاثیرات اجتماعی و اخلاقی غصب فدک بر جهان اسلام چه بود؟
۴- حضرت زهرا (س) در خطبه معروف خود هدف از سخنرانی در مسجد پیامبر (س) و در جمع مردم را چه دانستند؟
۵- خطبه معروف و بی نظیر حضرت زهرا (س) در مسجد مدینه دارای چه محورها و حاوی چه موضوعاتی است؟
سوالات فرعی
۱- موقعیت جغرافیایی فدک چگونه بود؟
۲- دهکده فدک چگونه در اختیار حضرت رسول اکرم (ص) قرار گرفت؟
۳- مالکیت فدک از نظر شرع مقدس اسلام چگونه است؟
۴- بخشش فدک توسط پیامبر اسلام به فاطمه زهرا (س) بر چه اساسی صورت گرفت؟
۵- فدک چند سال در دست حضرت زهرا (س) بود، درآمد آن صرف چه مصارفی می‌شد و وضعیت زندگانی حضرت در آن زمان چگونه بود؟
۶- اقدامات برنامه‌ریزی شده دشمنان ولایت برای غصب فدک و تثبیت خلافت باطل و نامشروع آنان چه بود؟
۷- انگیزه‌های سیاسی غصب فدک توسط غاصبین ولایت چه بود؟
۸- اسرار بیش از حد حضرت زهرا (س) بر سر مطالبه فدک با توجه به مقام زهد حضرت و اهل بیت (ع) چه بود و استدلالهای ایشان چه بود؟
۹- دلایل حضرت زهرا (س) در مورد احقاق حق خود چیست؟
۱۰- حضرت امیر المومنین و حضرت فاطمه (س) برای اعاده فدک چه اقداماتی کردند؟
۱۱- چه کسی نامه رد فدک به حضرت زهرا (س) را پاره کرد ؟ چرا؟
۱۲- براساس ( قاعده ید) چگونه می‌توان اثبات کرد که فدک در تملک حضرت زهرا (س) بوده است؟
۱۳- اگر فرضاً بپذیریم که فدک در تصرف حضرت نبود بر اساس قاعده فقهی ( آوردن بینه و شاهد) چگونه تملک حضرت بر فدک ثابت می‌شود؟
۱۴- وضعیت فدک در زمان خلفای بنی امیه و بنی عباس چگونه بود و هم‌اکنون چه موقعیتی دارد؟
۱۵ – حضرات معصومین ماجرای فدک و مظلومیت حضرت را چگونه در تاریخ زنده نگه داشتند؟
۱۶ – مظاهر احیاء و بقای نام فدک در متون زیارات چیست؟
۱۷- بر مبنای خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) عوامل انحراف امت بعد از رحلت پیامبر (ص) و بازگشت به ارزش‌های جاهلی چیسست؟
فهرست مطالب
چکیده
کلیات
مقدمه ۱
بخش اول : موضوع فدک
فصل اول/ مشخصات فدک و ارزش مادی آن ۷
فصل دوم / فتح فدک و اختصاص آن به رسول اکرم (ص) با توجه به آیات ۸
فصل سوم/ واگذاری فدک به حضرت زهرا (س) و معیار بخشش آن ۱۲
فصل چهارم/ تصرف حضرت زهرا (س) در فدک در زمان حیات پیامبر(ص) ۱۵
بخش دوم: غصب فدک
فصل اول / مراحل غصب فدک ۱۶
مناظرات حضرت زهرا (س) با ابوبکر ۱۷
گفتار مستدل علی (ع) به ابوبکر و حوادث بعد از آن ۲۰
نامه کوبنده علی (ع) به ابوبکر و واکنش ابوبکر ۲۵
خلاصه‌‌ای از خطبه حضرت زهرا (س) و وقایع بعد از آن ۲۹
ادامه‌مبارزه تا آخرین لحظات زندگی ۳۶
فصل دوم / علل غصب فدک ۴۰
فصل سوم / حدیث ابوبکر و اشکالات وارد بر آن ۴۳
فصل چهارم / عمل ابوبکر برخلاف قوانین قضا و شهود ۴۹
بخش سوم/ بررسی استدلالهای حضرت زهرا (س)
فصل اول / فدک اعطائی رسول ا… (ص) ۵۳
فصل دوم / ادعای میراث ۵۸
فصل سوم / سهم ذی القربی و خمس غنایم ۶۲
بخش چهارم : خطبه‌های حضرت زهرا (س)
فصل اول . بیانات مقام معظم رهبری در مورد بلاغت و شیوایی خطبه حضرت زهرا در مسجد پیامبر (س) ۶۴
فصل دوم: خطبه حضرت زهرا (س) در مسجد پیامبر (ص) ۶۵
عنوان صفحه
اسناد خطبه ۶۵
متن خطبه ۶۶
فصل سوم / خطبه حضرت زهرا (س) برای زنان مهاجر و انصار ۸۱
اسناد خطبه ۸۱
متن خطبه ۸۲
بخش پنجم: سرگذشت فدک در طول تاریخ
فصل اول / فدک در زمان خلفای سه گانه ۸۵
فصل دوم / فدک در زمان بنی امیه ۸۶
فصل سوم/ فدک در زمان بنی عباس ۸۸
فصل چهارم/ موقعیت کنونی فدک ۹۱
بخش ششم: اسرار پیگیری اهل بیت در مسئله فدک
فصل اول / علل پیگیری حضرت زهرا (س) در باز پس گیری فدک ۹۳
فصل دوم / زنده نگه داشتن فدک و مظلومیت حضرت زهرا (س) توسط حضرات معصومین ۹۷
فدک در نهج البلاغه علی ۹۷
مرز فدک – مرز اسلام ۹۸
خبر مظلومیت حضرت زهرا (س) به پیامبر در شب معراج ۹۹
فصل سوم / مظاهر احیاء و بقای نام فدک در متون زیارات معصومین ۱۰۱
نتیجه ۱۰۳
پیشنهاد ۱۰۵
خلاصه ۱۰۷
منابع و مآخذ ۱۱۸