برنامه ریزی شهری
مقدمه مقاله
پیدا کردن قاعده ای برای تفکیک زمین که نیاز به مسکن از طریق آن بهترین وجه ممکن (بطور بهینه) برآورده شود و برای همه چیز، در همه مکانها و همه زمانها جواب داشته باشد غیر ممکن است و در هیچ کتاب مرجعی نیز چنین نظام و قاعده ای ارائه نشده است. زیرا به همان گونه که نمی توان برای یک انسان از پیش یا در دوران کودکی اش مشخص کرد که در آینده به چه شغل یا مشاغلی بپردازد، به چه کسانی رای می دهد، چه کسی را برای زندگی مشترک یا به دوستی برگزیند و کجا زندگی کند، برای ابعاد محل سکونت، شبکه های دسترسی، نحوه گسترش عمودی و افقی زیستگاه وی نیز نمی توان احکامی جاودانه صادر کرد.
برای بدست آوردن چنین قاعده ای می بایست عوامل متعددی را در یک ماتریس N بعدی وارد کرد. عواملی که بعضی ریشه در گذشته دارند، بعضی پیش بینی آینده اند و بعضی می بایست به مسائل حال جواب گویند. گروهی فرهنگی ، گروهی اقتصادی و دسته ای از آنها جغرافیائی اند و مکانهای مختلف به گونه های مختلف وجود داشته و ترکیب آنها نیز از یکدیگر متمایز است. بسیاری از این عوامل کمی یا قابل تبدیل به کمیت نیستند. مقولات اقتصاد کلان یا اقتصاد خرد، مقولات شهرسازی و برنامه ریزی شهری، به همراه مقولات معماری و مهندس فنی، مسائل و مشخصه های طبیعی و اقلیمی با گرایشات سنتی و فرهنگی و اجتماعی و بالاخره سلائق فردی، آمزیه ای پویا و متنوع را در مکانهای گوناگون ایجاد می کنند که از پیش نمی توان برای آنها تعیین تکلیف کرد.
اما اگر نتوان احکامی جاودانه در مورد قطعه بندی زمین صادر می توان از روشی مدد جست که با تحلیل عوامل مؤثر و نحوه شرکت آنها در تفکیک زمین، نتایج قابل قبولی را در مناطق و شرائط مختلف بدست دهد. در قدم اول، برای ایجاد یک شرائط آزمایشگاهی بررسی، قطعه زمینی منتزع از عوامل کلان اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی و شهرسازی و غیره در نظر گرفته می شود. این قطعه زمین را می توان یک یاخته نامند. مشخصه های این یاخته می بایست تحت تأثیر عوامل معینی به گونه ای تعیین شود که بتواند برای یک خانوار زیستگاه مناسبی را فراهم آورد ( زیرا هدف اولیه از تحقیق نیز تفکیک قطعات زمین برای استفاده مسکونی است).
مشخصه های اصلی یک قطعه زمین، شکل، مساخت، درازا و پهنا، و پیشانی (جهت ساختمان) در نظر گرفته شد و عوامل اصلی مؤثر براین مشخصه ها یک روشنائی (استفاده از نور ) باد (نحوه استفاده یا مقابله با آن) ، اقلیم (آسایش حرارتی در چهار گونه دما و رطوبت)، از لحاظ عوامل طبیعی اختیار شد با این هدف که مشخصه های قطعه بگونه ای تعیین شود که استفاده بیشینه (حداکثر) آسایشی از طبیعت صورت گیرد و آثار زیانبار آن کمینه (حداقل) گردد. دو، واحد مسکونی ای که در این قطعه زمین ساخته می شود یک یا دو طبقه با مصالح ساختمانی متعارف بوده و حداقل فضای زیست را برای یک خانوار ۴ یا ۵ نفری بدست دهد (در ایران و چه غالب خوانوارها دارای این بعد است) تا بدین ترتیب رایج ترین نیاز بدست آید سه ، بدیهی است که از لحاظ اقتصادی کمترین هزینه با بیشترین آسایش مورد نظر بوده است.
بعد از تعیین این مشخصه های اصلی، از آنجا که قطعه زمین (یاخته) خود واحدی است از اندام یا کالبد یک محله، برزن، شهر، منطقه و بالاخره یک کشور، که هریک به ترتیب اندامی از کالبدی بزرگتر با قواعد و پویائی ویژه خود هستند، مسلما یاخته از انداخ یا کالبدی که مجموعه های یاخته های آن را می سازند بصورت تأثیر گیری جزء ازکل تأثیر می پذیر یا به عبارت دیگر عوامل بیرونی و درونی مؤثر در کل بر جزء اثر می کنند. بطور مثال میزان جمعیت شهر، هم این که قطعه زمین (یاخته) در کالبد یک شهر قرار گیرد، بر مشخصات آن تأثیر می گذارد و نحوه تفکیک را تغییر می دهد، به این صورت که هرچه جمعیت شهر افزون می شود. بر تعداد ساختمانهای مرتفع افزوده می گردد. اما بهر صورت تأثیر کل بر جز باید بگونه ای هدایت شود که در نهایت محیط زیست مناسبی را (با در نظر گرفتن تأثیرات متقابل یا حتی متضاد عوامل گوناگون کلی و جزئی) برای خانوارها فراهم آورد.
باید در نظر داشت که زیستگاه انسان همراه با وی متحول می شود. تغییر وسایل مورد استفاده انسان برای مهار و بهره گیری از منابع طبیعی و تولید مایحتاج خود، ضرورت تغییر در بافت محل سکونتش را نیز بوجود می آورد. بطور مثال تغییر در وسایل حمل و نقل در شبکه های دسترسی شهری دگرگونی ایجاد می کند، با پیشرفت در تکنیک های ساخت و امکان ساختن ساختمانهای پر ارتفاع قطعه بندی زمین را تغییر می دهد. به این دلیل در تفکیک قطعات زمین همواره علاوه بر نیازهای آنی می بایست چشم اندازه‌های آتی را هم به حساب آورد، به ویژه که سرعت تحولات امروزه، جوامع بسیار سریعتر از گذشته است. در ادامه تغییرات مشخصه های اصلی قطعه بندی زمین در جزء (یاخته) و در کل (بافت شهری) تحت تأثیر عوامل گوناگون اقلیمی ، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی، که در بخشهای گناوس مورد بحث و بررسی بود بطور فشرده و به همراه، یکدیگر ارائه شده و این آثار و تغییرات جمع بندی و از آنها نتیجه گیری می شود.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
پیشگفتار
مقدمه
بررسی قطعه زمین مسکونی (یاخته)
تأثیر عوامل کلان بر قطعه بندی زمین:
تناسب اجتماعی
۱- الگوی سکونت
۲- جمعیت
۳- خانوار
۴- اقشار اجتماعی
۵- گرایشهای سکونت
۶- وجوه شرعی
۷- واحد همسایگی
تناسب اقتصادی
۱- اقتصاد ساختمان
۲- گروههای درآمدی
۳- قیمت زمین
۴- هزینه های تأسیسات شهری
۵- اقتصاد شهری
اقلیمی
کالبدی
۱- قواعد و مقررات
۲- مشخصات زمین
۳- قطعه بندی مناسب زمین
۳-۱- حرکت افقی
۳-۲- حرکت عمودی
جمعبندی
۱- عوامل تأثیر گذار و تأثیر پذیر
۲- ارتباط یاخته با عوامل کلان مؤثر بر نظام قطعه بندی
۳- تراکم ساختمانی
۴- مشخصات قطعات زمین
۵- تراکم شهری
۶- توضیحات مربوط به جدول ۲-۵
۷- روش اجرائی قطعه بندی
۸- بلند مرتبه سازی
منابع