ترمه بافی یزد و دارایی بافی
پیش گفتار مقاله
صنایع دستی هنر سنتی و اصیل و مردمی می باشد که بیشتر جنبه کاربردی دارد.
هنری که از فطرت پاک وبی آلایش مردم نشات گرفته وازدیربازدرتمامی شئون زندگی مردم رسوخ وبه صورت اثر صورت اثری تفکیک ناپذیردرآمده است.
درمیان صنایع دستی،نساجی وبافت دارای اهمیت بسیار می باشد.به دلیل اینکه نقش تن پوش رابرای بشر و از طرف دیگر به منزله زیرانداز زندگی را برای آدمی لطیف تر و قابل تحمل تر سازد.
فن نساجی بعنوان پوشاک ،بارزترین سمبل فرهنگی و مظهر قومی مهم و مشخص و سریع الانتقال ترین نشانه فرهنگی و سلطه پذیری در وهله اول از طریق انتقال پوشاک صورت می گیردو حتی می توان با تغییر پوشاک،یک جامعه ونوع زندگی آنها نیز دچار دگرگونی نمود و تغییرات وتحولاتی در ساختار زندگی اجتماعی آن جامعه ایجاد کرد.
با نگرشی در تاریخ نساجی در جهان مشخص می شود که ایران سهم عمده و غیر قابل انکار در سیر تحول دستبافی داشته و در بسیاری از ادوار تاریخی یکه تاز میدان بوده و در طول سالها و سده هائی که از عمر این «هنر-صنعت» می گذرد برخی از نواهی کشورمان بدلایل مختلفی از جمله موقعیت جغرافیایی خاص خود، فعالتر بوده و شهرت بسیاری در این زمینه کسب نموده اند.
ترمه بافی در استان یزد
یکی ازاین مناطق استان یزد ،بخصوص شهرستان یزدمی باشدکه ازدیرزمان به بافت گونه های متفاوت منسوجات معروف ومشهور بوده است. بااین که تشریح وارزیابی این مسئله مستلزم زمان بسیاروتجسس فراوان بودوازعهده ما خارج می باشدبا این وجودبه سبب حساسیت موضوع وبخاطرسیرتحول این«هنر –صنعت»دریزد درطول زمان نسبتا طولانی نیازبه وجود چنین تحقیقی محسوس می باشد.
بانظر به اهمیت فوق العاده ای که بافت پارچه درایران داردوباتوجه به وجودهزاران کارخانه مدرنواتوماتیک نساجی در دنیا هنوز در گوشه وکنار این سرزمین پهناورمردمانی هنردوست وهنرپرورباحداقل امکانات ونداشتن وسایل کافی به تولید پارچه های دستباف می پردازند که ازهنردستی بی نظیر می باشد .لذاتصمیم به نگارش رساله ای درحدیک کار دانشجوئی گرفته وبه تکمیل آن پرداختم که فقط درحد یک تحقیق بوده سرپا عیب وایراد که امیدوارم با راهنماییهای اساتید گرامی درجهت رفع آن برآیم.
تاریخچه ترمه بافی در یزد
مقدمه
انسان از ابتدا شیوه ها و روش هایی را کشف و از آنها جهت بهبود وضع زندگی خود استفاده نمود .
همه مواد طیبعی در اختیارش بود چه آلی چه آنها که در روی زمین و چه آنها که در فاصله کمی در زیر سطح زمین وجود داشت .
زمانی انسان نیز چون سایر جانوران پس از رفع نیاز های اساسی خود ، نسبت به انواع این مواد و خصوصیات هر یک از آنها بی اعتیا بود اما این بی اعتنایی زیاد طول نمی کشد هیچ جانوری یافت نمی شود که تلاش وپیوسته چندین هزار ساله اش سبب شده باشد که شیوه های شکار و یا وضع پناهگاه خود را بهتر ساخته باشد اما انسان با بقبه تفاوت داشته و شاید بارزترین جلوه پیرایش او ایجاد نیاز پایدار به پیشرفت بوده که از همان آغاز هرگز سکونی در آن راه نیافته است.
بدون شک انسان های اولیه که نیاز به خوردن و سیر شدن ، نیاز به پوشیدن و رهایی از سرما از آسیب هایی که به پوست بدن آنها واردمی شود را حس کردند و در مقام حل آن براهند انسان اولیه به خاطر حساسیت در برابر عامل طبیعی مانند سرما و گرما مصون ماندن از آنها نیاز به داشتن یک سر پناه را حس نمود واولین پناهگاه غارها و شکارها و شکاف کوهها بود پاو پس از کسب تجربه های اولیه به فکر خانه سازی افتاد ودرکنار همین مسایل دریافت که وجود آسیب پذیر داشته و برای حفاظت از بدن خود در برابرعواملی چون ابر ، خاک ،باران ، آفتاب ، گرما ، سرما ، احتیاج به تن پوش دارد
ترمه بافی چیست
تا در برابر آنها مصون بماند شاید فکر تهیه لباس و فراتر از آن ، تن بافندگی به عنوان پوشاک وهم چنین زیر انداز برای هموار ساختن سطح زمین و رفاه بیشتر از همین جا آغاز شده باشد ومی توانم ابتدایی ترین پوشاک بشر را ، پوست حیوانات شکاری او داشت که به عنوان زیر انداز هم مورد استفاده قرار گرفته است .اما اینکه اولین کسانی که به تهیه بافت پارچه اقدام نموده و در واقع مخترع بافندگی بودند
در کجا زندگی کرده و از چه نزاد و قومی بوده اند مشخص نیست و مدرک دقیقی که نشانگر این واقعیت باشد دردسترس نیست بااین وجود بعضی از محققان عقیده دارند که اولین اشخاصی که که به بافتن پرداختند ساکنان بین انهرین بوده اند که اگر این ادعا صحت نداشته باشد باید به این مسئله توجه داشت که ایران سهم سزایی در پیش برد و ترقی فن بافندگی داشته و از این حیث سر آمد کشورهای دیگر بوده است
و هم اکنون نیز در این زمینه فعالیت دارد. به طوریکه در بسیاری از قسمت های ایران پهناور شاهد رواج این هنر و صنعت وتنوع بسیار زیاد آن از نظر تولید ات می باشد .یکی از این مراکز یسیار مهم استان یزد می باشد چرا که مردم این استان از دیر باز به تولید انواع پارچه های مرغوب از جمله زری بافی و مخمل و ترمه و غیره …..که از بهترین پارچه شمار می رود و همیشه به اطراف و اکنان عالم صادر می شود
ترمه بافی سنتی
شهرت سزایی داشته اند . البته هر چند دست بافی در طریق سنتی چندین سالی است که دچار تنزل و رکود ناشی از ورود ماشین های بافندگی شده است ولی هنوز هم در گوشه هایی از این استان بافندگان متعددی را می توان بافت که با دستگاههای سنتی به بافتن پارچه مشغول می باشد .
در این رساله که (( تحقیقی پیرامون دستبافی در استان یزد )) می باشد صادقانه کوشیده ام تا به بررسی این مهم بپردازم این تحقیق شامل چندین بخش بوده که در آن تمدن مرور تاریخچه مختصر دستبافی آشنایی با مواد اولیه ، ابزار و وسایل کار و سابقه تاریخی بافت یزد ، به معرض بافته های آن و وضعیت فعلی آنها پرداخته شده و در خاتمه مشکلات دستبافی و دستبافان این استان و چند پیشنهاد و راه حل جهت بهبود وضع موجود ذکر گردیده که امیدوارم مورد قبول و استقبال علاقه مندان به هنر های بومی و سنتی و پویندگان راه علم و تحقیق قرار گیرد .
روش تولید پارچه های سنتی
نخستین روش تولید پارچهی دستباف عبارت بود از آویختن نخ های تار ازیک چوب افقی و آویزان کردن وزنه هایی در انتهای نخ ها به منظور ایجاد کشش در داخل تار و عبور نخ و پودر به صورت یک بسته از لابه لای نخ های تار تا بافت پارچه انجام شود .
روش های تولید پارجه سنتی به دو گروه تقسیم می شود .
- تولید پارچه با نقوش هندسی
- پارچه با نقوش غیر هندسی
که بافته های که دارای نقوش غیر هندسی هستند و با نقشه و پیاده کردن آن روی دستگاه بافت صورت می گیرد .مانند زری و ترمه . که برای بافت این نوع پارچه ها از دستگاههای بافندگی دستوری و ژاکار د استفاده می شود .
ترمه : پژوهشگران در مورد خاستگاه ترمه ، نظریه های متفاوتی ارائه دادند برخی آن را ( کشمیر) و عده ای ایران می دانند.
نقل شده است شاهزاده ای که به عنوان گروگان در دربار تیمور به سر می برد این هنر را از ایرانیان فرا گرفت و به کشمیر انتقال داد .
همچنین می گویند هنر ترمه بافی به وسیله بافندگانی که در قرن۹ هجری از ایران به کشمیر رفتند در آن دیار رواج یافت. در تاریخ کشمیر نیز نوشته اند: (( منسوجات پشمی کشمیر اصل بیگانه دارند واینک کشمیری ها آن را می بافند ))
پشم یا نخ ترمه را با مواد گیاهی به رنگ های متنوع در می آورند گاهی نیز ترمه را به صورت دو رو می بافند. ترمه های راه را ( شال محرمات ) با هفت رنگ بافته می شود .ترمه های کشمیر طرح های درشت دارند وترمه های کرمان دارای طرح های ریز و مکر است ترمه به رنگ های تیره نیز در دوره های نه خیلی دور مورد پسند قرار می گرفت
ترمه
پژوهشگران در مورد خاستگاه ترمه ، نظریه های متفاوتی ارائه دادند برخی آن را ( کشمیر) و عده ای ایران می دانند.
نقل شده است شاهزاده ای که به عنوان گروگان در دربار تیمور به سر می برد این هنر را از ایرانیان فرا گرفت و به کشمیر انتقال داد .
همچنین می گویند هنر ترمه بافی به وسیله بافندگانی که در قرن۹ هجری از ایران به کشمیر رفتند در آن دیار رواج یافت .در تاریخ کشمیر نیز نوشته اند: (( منسوجات پشمی کشمیر اصل بیگانه دارند واینک کشمیری ها آن را می بافند )) پشم یا نخ ترمه را با مواد گیاهی به رنگ های متنوع در می آورند گاهی نیز ترمه را به صورت دو رو می بافند.
ترمه های راه را ( شال محرمات ) با هفت رنگ بافته می شود .ترمه های کشمیر طرح های درشت دارند
وترمه های کرمان دارای طرح های ریز و مکر است ترمه به رنگ های تیره نیز در دوره های نه خیلی دور مورد پسند قرار می گرفت .
ترمه بافی
الف) تاریخچه:
«واژه ترمه در اصل هندی است و به معنی درخت سروی است که نوک آن به دلیلی خم شده باشد، به همین جهت نقش های روی این پارچه را شکل سروهای نوک خمیده انتخاب نموده اند».