جامعه شناسی شهری و روستایی
چکیده
در این مقاله درباره جامعه شناسی روستایی، شهری، تاریخ شهر سازی، عناصر اصلی شهر در دوران اسلامی، اولین ساختمان های مدرن، برنامه ریزی شهری، انواع برنامه ریزی از نظر مدت اجرا، طراحی شهری، مقایسه برنامه ریزی شهری و طراحی شهری و … بحث می کند.
به عبارت ساده ، شهر را می توان یک واحد اجتماعی و سیاسی ، یک واحد فعالیتی ، فیزیکی و جمعیتی دانست . به عبارت کلی تر ، شهر عبارت از الحاق یک مکان فیزیکی با مردم ساکن آن است .ولی می توان این تعریف را کاملتر نمود و گفت ( شهر مجموعه ای از ترکیب عوامل طبیعی ، اجتماعی و محیط های ساخته شده توسط انسان است که در آن جمعیت ساکن متمرکز شده است . جمعیت در این مجموعه به صورت منظمی در آمده و آداب و رسومی را برای خود ابداع کرده است . علاوه بر آن ، این جمعیت به صورت مختلف تخصص یافته ، ولی از نظر تولید انرژی و غذا معمولا وابستگی شدیدی به مجموعه های مشابه با طبیعت یا مجموعه های روستایی دارد ) .
شهر به معنای کامل یک سیستم باز است ، یعنی نمی تواند از هر نظر کامل و مجموعه ای از تمام عناصر لازم جهت ادامه حیات خود باشد . بنابراین بطور مجزا و جدا از سایر نقاط نمی تواند به فعالیت خود ادامه دهد . بنابراین مبادله احتیاجات فیزیکی ، طبیعی و اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و خلاصه تمام ضروریات بین شهر و دیگر واحدهای زیستی ، از مهمترین شرایط ادامه حیات شهرهاست .
تعاریف زیادی شده است اگر تمام شهرهای دنیا را نیز مطالعه کنیم به یک مفهوم کلی نخواهیم رسید . ولی قدر مسلم آن است که وقتی صحبت از شهر می شود ، معمولا پدیده ها و تصاویری در ذهن انسان شکل می گیرد که غیر از آن چیزهائی است که در روستاها وجود دارد .
همچنین ببینید : مقاله جامعه شناسی شهری
بطور کلی ، جمعیت نسبتا متراکم ، وجود خیابان ها و مراکز کار و تجارت ، ساختمان های مرتفع که نسبت به دهات و روستاها متفاوت است ، امکانات رفاهی و آموزشی و وجود گسترده وسائل نقلیه ، همه علائمی است که در شهر وجود دارد . در دوره های گذشته بسیاری از این علائم به چشم نمی خورده است ولی به بسیاری از نقاط شهر گفته می شده است . در تمدن های خیلی قدیمی مراکز جمعیتی وجود داشته که به آن نقاط شهر اطلاق می شده و قطعا به مناسبت نوع شغل و وظایفی که به عهده داشته اند با مناطق روستائی متفاوت بوده اند . به عنوان مثال ، رومیان لعنتی را بنام URBS استعمال کرده اند که درست در مقابل روستا استعمال داشته است و زمانی این لعنت را بکار می برده اند که مثلا به محلی می رفتند که فرم زندگی و مشاغل آن ، با زندگی روستائی متفاوت بوده است .
اساسا شهرسازی علمی است که می توان گفت اخیرا بوجود آمده است . با این حال عده ای را در مقابل این نظر عقیده بر این است که هنر شهرسازی همزمان با پیدایش انسان آغاز گشته است و نباید این نکته فراموش شود که بجز چند شهر که با مطالعه و از روی نقشه و طرح قبلی ساخته شده اند ، شهرهای زیادی که دارای مشخصات شهر کامل بوده و از نظر جنبه های بشری متنوع و زیبا باشند ، همگی بدون نقشه و طرح قبلی و به سادگی ایجاد شده اند . امروزه توسعه استعدادهای علمی و تخصص بشر سبب شده است که شهر به صورت مجموعه ای واحد به نظر آید که مانند انسان دارای خصایص و ویژگی های زندگی است . به بیان ساده تر مجموعه روشها و تدابیری که متخصصین امور شهری به وسیله آن شهرها را بهتر می سازند به شهر سازی یا علم تنیق شهرها شهرت دارد . از دیدگاه دیگر ، شهرسازی عبارتست از مطالعه طرح ریزی و توسعه شهرها با در نظر گرفتن احتیاجات اجتماعی و اقتصادی با توجه به حداقل رساندن مشکلات شهری و پاسخ گویی به نیازهای عمومی جمعیت شهری .
از طرف دیگر ، طرح و تنظیم نقشه های جدید ، توزیع صحیح تأسیسات شهری و برنامه ریزی جهت حمل و نقل شهری ، از جمله وظایف شهرسازی است . بنابراین ، مأموریت شهرسازان به مراتب بالاتر و مهمتر از ساختن و به وجود آوردن ابنیه و ساختمان های شهری می باشد. بسط روابط اجتماعی و اقتصادی ، ایجاد محیط های راحت و سالم ، کاستن یا به حداقل رساندن اثرات سوء زندگی شهری ، استفاده از تکنیک هایی که بتواند ضمن آنکه انسان شهرنشین را به طبیعت نزدیکتر سازد ، اثرات عوامل نامساعد طبیعی را بر زندگی شهری کاهش دهد ، از جمله وظایف دیگر شهرسازان است . شهرسازی در عین حال که خود علمی است مستقل و مجزا از سایر علوم ، از همراهی و همکاری بسیاری از علوم استفاده می نماید. شهرسازی ضمن ارتباط با علوم فنی از یک سلسله عوامل بدیهی بهره می گیرد و از معادله یا فرمولی مشخص استفاده نمی کند . به عبارتی یک طرف قضیه شهرسازی را علوم فنی تشکیل می دهد ،
در حالیکه به دلیل وجود جوامع انسانی و خواست ها و نظریات و علائق و سنت های آنها ، علوم اجتماعی ، جامعه شناسی ، اقتصاد علوم طبیعی و معماری طرف دیگر را بوجود می آورند . با توجه به خصوصیات اجتماعی جامعه شهری ، خواست ها ، سنت ها ، علائق و بطور کلی فرهنگ و آداب و رسوم آنها ، شهرسازی علمی است که اگر صحیح به کار گرفته شود با استفاده از علوم اجتماعی ، اقتصاد و علوم طبیعی در توسعه و بهبود وضع شهرها و ایجاد محیط های سالم و راحت شهری ، فنونی را بکار خواهد بست که می تواند پدیده طراحی شده شهر را به عنوان یک پدیده هنری جلوه گر سازد .
برنامه های شهرسازی را نمی توان به عنوان یک برنامه خاص شهر و جدا از محیط های اطراف خود دانست . بنابراین ، در شهرسازی یکی از مهمترین مطالعات در جهت طراحی های محیط شهری ، هماهنگی شهرها با محیط های طبیعی ، فیزیکی ، اجتماعی و اقتصادی اطراف آنها از یکسو و ارتباط متقابل نواحی زیستی با یکدیگر از سوی دیگر است. در برنامه ریزی ها ، طراحی ها و هرگونه اقدامی در جهت شهرسازی در هر محیط شهری ، در نظر گرفتن وجوه مشترک بین شهر با محیط اطراف دارای اهمیت ویژه ای است . این وجوه مشترک و ارتباطات ، ممکن است از سطح محیط ها و روستاهای نزدیک یک شهر شروع شود و تا به مناطق بزرگ اطراف و حتی کشور بینجامد .
در طرح ها و برنامه ریزی های شهری و درهرگونه اقدامی در جهت شهر مورد مطالعه بایستی امکانات شهر از نظر فیزیکی ، اقتصادی و خواست مردم دررابطه با منطق طرح های توسعه مورد توجه واقع شود .
در شهرسازی مسئله این نیست که با ایجاد چند ساختمان یا چند شبکه راه و تأمین چند مدرسه یا درمانگاه یا پارک ، مشکلات را حل نمود. مسئله مهمتر آنست که از طریق تعیین تراکم های معقول جمعیتی و برنامه ریزی صحیح مسکن ( با توجه به خواست ساکنین ) و تأمین نیازهای وابسته به مسکن ، روابط محله ای و بین محله ای شهری ، به نحو صحیحی در مدنظر قرار داشته باشند که این خود نمی تواند تنها به صورت ارائه یک نقشه شهرسازی بیان شود .
واژه های کلیدی: شهر، برنامه ریزی شهری، طراحی شهری، طرح روستایی
مقدمه مقاله
دنیای مدرن، دنیایی شهری است و اساساً درشهر امکان وجود یافته. نوع ارتباطات و تعاملات پیچیده انسانهای مدرن، شهری است و در بطن و متن همین ارتباطات و تعاملات است که‌شهروند انتزاعی یک واحد ملی و سیاسی متولد می‌گردد، هرچند که در تعین تاریخی این شهروند مدرن سنت و خاستگاه قومی او نقشی اساسی دارد اما این سنت و گذشته نیز تنها دریک فرآیند تاریخی و انتقادی آنگاه می‌تواند هستی و موجودیت خود را حفظ کند که قادر به بازتولید خود در قالب‌ها و چارچوب‌های انتزاعی شده همچون دولت ـ ملت باشد.
دولت‌ها و ملت‌ها نیز در فضاهای مکانی و زمانی‌ای به خودآگاهی و تشخیص هویت وجودی و تاریخی خود می‌رسند که نامشان شهر است. سیاست، مدیریت، اقتصاد و اجتماع مدرن تنهادر شهر ممکن است. روستایی نیز اگر بخواهد به این امور بپردازد باید به شهر بیاید و شهری شود. صنعت و توسعه در درون روستا وجود ندارد. حتا دامپروری و کشاورزی صنعتی شده درجوامع توسعه یافته نیز در متن روابطی پیش می‌رود که شهر آنها را ممکن کرده است حتی اگر در فضاها و مکان‌هایی خارج از شهر (نه روستا) آخرین محصولات آنها را برداشت کنند وآنگاه برای فروش و توزیع به شهر آورند. اساساً فرآیند و نظام تولید مدرن، اتفاقی شهری است و وابستگی‌اش به شهر تنها در امر توزیع و مصرف نیست، هرچند در سرمایه داری نوین‌جهانی خود تولید تابعی از مصرف، توزیع و تجارت است.
انقلاب اسلامی ایران نیز انقلابی شهری بود و به همین جهت می‌توان آنرا حرکتی در جهت مدرنیزه و شهری کردن جامعه ایران انگاشت. بعد از انقلاب سیل مهاجرت‌ها از روستاها به سوی‌شهرها شدت گرفت با این تفاوت که ویژگی انقلابی حکومت اسلامی در توجه به طبقات فرودست اجتماعی باعث می‌شد که روستائیان این امکان را داشته باشند که در نظام اجتماعی جدیدسهم بالاتری در توزیع قدرت، ثروت و منزلت نصیب خود کنند و به نوعی ارتقاء اجتماعی دست پیدا نمایند.
انقلاب، فرودستان و روستائیان را به فرادستی در شهرها رساند. اسلامی بودن انقلاب ایران و رهبری روحانیون در کنار توان سازماندهی آنان برای بسیج طبقات شهری و خصوصاً روستایی در جهت بوجود آوردن حرکات اجتماعی، باعث شد که نظام اسلامی بتواندنقش بزرگی در متحول کردن گروههای اجتماعی روستایی و سنتی به سمت شهری شدن، بازی کنند. این یک حرکت تاریخی بود که مدرن‌های ایرانی چه چپ و چه راست سکولار و لائیک‌موفق به انجام آن نگردیده‌اند به این علت ساده که نمی‌توانستند به زبان و بیان مشترکی با طبقات پایین اجتماعی جامعه ایران دست پیدا کنند.
به هر صورت در ربع قرن گذشته، اتفاقات بزرگی افتاد. روستائیان به شهرها آمدند، فرزندان آنان در شهرها متولد شدند و خود را شهری دانستند.
شهر اقتضائات و الزامات خود را بر کسانی‌که وارد شهرها شده بودند، تحمیل کرد هرچند این اتفاق در شهرهای بزرگ سریع‌تر افتاد. روستائیان هرچند به مناصب بالا رسیده بودند اما به تدریج دانستند که مدیریت یک جامعه شهری‌با ریش سفیدی کردن در یک فضای قومی و قبیله‌ای روستایی بسیار متفاوت است. بسیاری از رفتارها و خرده فرهنگ‌های روستایی که زمانی خصوصاً در سالهای اولیه پیروزی انقلاب‌شاخصی برای اثبات صداقت، درستی و سادگی دوست داشتنی و انقلابی محسوب می‌شد، اکنون مایه تفریح و سرگرمی روستائیان دیروز و شهروندان امروز است.
این شهروندان امروز به‌خوبی می‌دانند که در جهان پیچیده‌شهر امکان برقراری تعاملات روستایی نیست و اینگونه ارتباطات مختل کننده زندگی است هرچند که حسن نوستالوژیکی از آن در وجودشان مانده‌باشد و گاهی با رفتن به فضاهای طبیعی روستا آنرا ارضاء می‌کنند.
اندیشه و فرهنگ زندگی در شهر متفاوت از روستا است، هرچند نمی‌توان قضاوت ارزشی میان این دو انجام داد اما ناچار باید برای داشتن زندگی مناسب در شهر، شهری شد و نظام ارزشی واخلاقی برآمده از فرهنگ شهرنشینی را پذیرفت.
این تحولات به علت خاصیت اجتماعی و انسانی‌شان در یک بستر تاریخی پیش می‌روند و البته هزینه هایی نیز دارند. به هر صورت شکاف و گسستی میان فرهنگ شهری و روستایی درشهرها خصوصاً بعد از انقلاب شکل گرفت و بسیاری از شهرها، روستائی‌تر شدند. این حادثه در شهرهای کوچک و فضاهایی که غلبه جمعیتی با روستائیان بود بسیار عمیق‌تر دیده شد، امابا گذشت زمان فرهنگ روستایی در شهرها در موضع ضعف قرار گرفته و در برابر شرایط زیستی و فرهنگی زندگی در شهر تسلیم شده و می‌شوند.
تبدیل شدن توسعه به یک دغدغه، ضرورت و مسئله حیاتی برای جامعه ایران و اجتماعات شهری آن و حرکت ایرانیان در جهت درک و فهم نظری و عینی توسعه و تجربه آن در زندگی‌روزمره‌شان می‌تواند فرآیند شهری شدن و شهروند شدن آن دسته از شهرنشینان امروزی که هنوز در فضاهای فکری و فرهنگی روستایی زندگی می‌کنند، تسریع کند.
این اتفاقی مبارک درروند تکمیل پروژه یا پروسه (فرآیند) مدرنیته در ایران است که البته موجب تضعیف احساسات قومی و قبیله‌ای خواهد شد و ما کمتر شاهد رفتارهای برآمده از توسعه نیافتگی همچون‌بومی‌گرایی سنتی و افراطی خواهیم بود. رفتارهایی که هنوز گاهی در میان مدیران، سیاستمداران و مسئولین خود می‌بینیم و تنها می‌توانیم ابراز تأسف کنیم و امید داشته باشیم روزی‌کسانی که در اجتماع ما به حق و یا به ناحق مدیر و مسئول هستند دیگرگونه بیاندیشند و عمل کنند.
توسعه شهری و روستایی چین
چین در سالهای اخیر به دلیل انجام برخی اصلاحات اقتصادی و اجتماعی از رشد چشمگیری در این عرصه ها برخوردار بوده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات در اشکال متنوع خود همواره به عنوان یکی از مهمترین ابزار پیاده کردن برنامه های اجرایی این کشور موردتوجه بوده است.
انجمنهای ایالتی اداره اطلاع رسانی، وزارت علوم و فناوری، وزارت صنایع اطلاعات، وزارت بازرگانی و بسیاری از آکادمی های علمی و اجرایی، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهره گیری موثر از آن را محور فعالیتهای خود قرار داده اند.
به دلیل وجود دو فرهنگ شهری و روستایی کاملاً متفاوت از هم در این کشور، دو رویکرد کلی را می توان در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه تشخیص داد. از یک طرف، این کشور در شهرها و بویژه مناطق صنعتی از پیشرفته ترین امکانات مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات برای امور مختلف اقتصادی و اجتماعی و همپای دنیای پیشرفته صنعتی بهره می برد و ازطرف دیگر، باتوجه به مسایل و مشکلات ویژه مناطق دورافتاده و روستــایی از رویکردهای دیگر بهره مند می شود.
در همایش سالانه چهارم اطلاعات شهری منطقه آسیا – اقیانوسیه که در ماه مه سال ۲۰۰۴ در شهر شانگهای چین برگزار شد، چین به طور فعالانه تری به همکاریهای مربوط به توسعه فنـــاوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه کسب و کار منطقه ای ظاهر شد و در چارچوب تفاهم نامه نهایی این همایش، مقرر شد بسیاری از شهرها و مناطق این کشور در فعالیتهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش موثرتری ایفــا کنند.
هدف اصلی این همایش، ایجاد زمینه ای اعمال تغییرات در نوع نگرش سیاستگزاران و تصمیم گیران کلیدی، تبیین و پیگیری طرحهای راهبردی شهری جدید، تبادل تجربیات جدید و دستیابی به برنامه ای مشترک در بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اجتماعی شهرها بود.
شبکه تلفن و میزان دسترسی مردم به آن در این کشور از سالهای ۹۰ تاکنون بیش از ۲۸ برابر شده است و به طور متوسط سالانه ۳۴ میلیون خط تلفن جدید راه اندازی می شود. با این حال، رایانه، نرم افزار و اینترنت برای بسیاری از خانواده های چینی و بویژه کشاورزان پدیده کاملاً جدیدی است و اغلب آنها بدانها دسترسی ندارند. فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته در این کشور بیشتر در مناطق شهری متمرکز شده است و دولت برنامه هایی را برای توسعه آن در مناطق دورافتاده و محروم، ازجملــه در منطقه خودمختار اویغورنشین سین جیانگ در شمــــــال غربی این کشور پی ریزی کرده است.
چینی ها به دنبال ارائه خدمات مطلوب به کشاورزان و توسعه بخش کشاورزی ازطریق فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند و در این راستا بیش از ۱۰۰ شرکت تخصصی در زمینه اطلاعات کشاورزی و موضوعهای مختلف کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در این زمینه و تیم های مربوط به آنها فقط در استان سین کیانگ مشغول فعالیت هستند. شرکتهای مزبور از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای اصلاح نباتات، آبیاری، آفت زدایی و تحلیل خواص خاک استفاده می کنند. براین اساس، بسیاری چین را به عنوان ابداع کننده «کشاورزی مبتنی بر اطلاعات در ده سال اخیر قلمداد می کنند.
کشاورزی مبتنی بر رایانه عنوان پروژه ای است که در سال ۱۹۹۶ توسط وزارت علوم و فناوری راه اندازی شده، بیش از ۳ میلیون هکتار از زمینهای کشاورزی در ۱۴ استان بویژه در مناطق توسعه نیافته غربی را دربرمی گیرد. در کنفرانسی با عنوان کشاورزی مبتنی بر فناوری اطلاعات در ماه می سال ۲۰۰۴، پنج نظام کاری برای نظارت بر امر کشاورزی و ارائه هشدارهای لازم موردتوجه قرار گرفت.
در سال ۲۰۰۴ دولت چین توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مناطق روستایی را در رأس برنامه های خود قرار داد و در زمینه توسعه اشتغال بویژه ازطریق کشاورزی و صنایع مربوط به آن، شبکه ای ملی برای ارائه خدمات اطلاعاتی تاسیس شد. این شبکه ملی دارای بخشهای جزیی تری در مناطق مختلف کشور است و از این طریق به جمع آوری اطلاعات در زمینه تولید محصولات کشاورزی، قیمت محصولات، بلایای طبیعی، آفات نباتی و درآمد کشاورزان می پردازد. همچنین، امکانات لازم اینترنتی برای فروش محصولات کشاورزی توسط کشاورزان درنظر گرفته شده است که در این زمینه بیش از ۱۴۰۰ شرکت و ۲۰ سایت اطلاع رسانی به فعالیت مشغولند.
درهر صورت، ترویج و به کارگیری فناوری اطلاعات به عنوان مهمترین گام در توسعه روستایی و نوسازی کشاورزی این کشور موردتوجه قرار گرفته است و متخصصان این کشور امید فراوانی به دستیابی به سطح مطلوب تولید با پیگیری این رویکرد دارند. در این راه، علاوه بر دغدغه های فنی، ایجاد توازن در مناطق مختلف و رعایت اصول و آرمانهای سوسیالیستی از دیگر موضوعهای موردتوجه دولت است.
جامعه شناسی روستایی
جامعه شناسی روستایی شاخه‌ای از جامعه شناسی است که در آن نظامهای اجتماعی و مناسبات در جامعه روستایی مورد مطالعه قرار میگیرد. در اوایل قرن بیستم جامعه شناسان توجه بیشتری به این موضوع پیدا کردند.
ایجاد انجمن جامعه شناسان روستایی در سال ۱۹۳۷ و همچنین انتشار مجله جامعهشناسی روستایی در آمریکا، گامی در گسترش این رشته از جامعهشناسی شد.
در سال ۱۹۵۷ در اروپا مجله‌ای توسط انجمن اروپایی جامعه شناسان روستایی انتشار یافت. هر یک از این اقدامات تنها باعث گسترش جغرافیایی این دانش نشد؛ بلکه مسائل تازه‌ای را در این رشته مطرح ساختند.
موضوع این علم به پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی روستایی محدود میشود. در جامعهشناسی روستایی به بررسی انواع نظامهای اجتماعی؛ مانند خانواده، جمعیت، گروه‌بندی، ارزش‌های اجتماعی هنجارهای اجتماعی، گرایش‌ها، کارکردها، تحولات و بالاخره کلیه امور و مسائل جامعه روستایی پرداخته میشود که شناخت آنها می‌تواند، از یک سو برای توسعه، رفاه اجتماعی و بهبود زندگی روستانشینان سودمند باشد و از سوی دیگر زمینه گسترش جامعه شناسی روستایی به عنوان یک رشته علمی فراهم گردد.
جامعه شناسی روستایی مسائل اقتصادی، فنی، زیستی، طبیعی و عوامل دیگری را که در پذیرش تغییرات و نوآوری‌ها نقش دارند، از طریق تحقیق تبین می‌کند.
بر پایه آن چه گفته شد جامعهشناسی روستایی در تحقیقات خود از رشته‌های متعدد علوم اجتماعی؛ از جمله، جغرافیای انسانی، جمعیت شناسی، اقتصاد، تاریخ و آمار یاری میگیرد.
برای مثال، مطالعات ریخت‌شناسی جوامع روستایی ضرورت علم جغرافیای انسانی در جامعهشناسی روستایی را مشخص می‌کند.
لزوم استفاده از جغرافیا در مطالعات اجتماعی به حدی است که غالباً جغرافیدانان، مطالب مهمی را برای سایر علوم اجتماعی به خصوص جامعه شناسی روستایی پدید می‌آورند. اکولوژی انسانی یکی از این موارد است.
اهمیت تاریخ، در جامعهشناسی روستایی نیز از آنجا سرچشمه میگیرد که سنت در جامعهشناسی روستایی بسیار قابل اهمیت است. به دلیل غلبه روحیه محافظه کارانه در روستاها، سنت‌ها به کندی تغییر می‌کند. نظر به اینکه اصل و منشأ سنت‌ها اغلب به گذشته‌های دور برمی‌گردد، برگشت به گذشته و یاری گرفتن از تاریخ در این مورد ضرورت دارد.
مسائل مورد بررسی جامعه شناسی روستایی
- بررسی ساختار جمعیت روستا
- بررسی طبقات و قشرهای اجتماعی، نحوه معیشت و سطح زندگی آنها
- بررسی نقشها و پایگاههای اجتماعی
- بررسی ارزش‌های اجتماعی جامعه روستایی
- بررسی هنجارهای اجتماعی
- بررسی فرهنگ روستایی که به طور عمده متأثر از سنتهای روستایی است.
تاریخ شهر سازی
در مطالعه فرایند تاریخی شکل گیری ، چهار دوره اصلی در آغاز تاریخ تمدن بشر قابل تشخیص است .
( برای مطالعه )
- عصر پالئولینک یا دیرینه سنگی ، از ۰۰۰ / ۰۰۰ / ۱ سال قبل ، با ظهور شبه انسان روی کره زمین .
- عصر پرونئولینک یا عصر میان سنگی ، از ۰۰۰ / ۱۰ سال قبل تا ۸۰۰۰ سال قبل ، فرار از توحش ، کشت گیاهان وحشی ، اهلی کردن حیوانات و انقلاب کشاورزی .
- عصر نئولتیک یا عصر نو سنگی ، از ۸۰۰۰ سال قبل تا ۳۵۰۰ قبل از میلاد ، اختراع خط در ۳۵۰۰ ق . م و تقسیم تاریخ بشر به دو دوره ما قبل تاریخ و پس از تاریخ .
- عصر بزنر ، از ۳۵۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل میلاد ، پیدایش اولین تمدن های بشری در حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد ، انقلاب شهری در آسیای جنوب غربی و کشف و استفاده از فلزات .
نخستین سه تمدن جهان براساس زمان آغاز آنها ، تمدن های بین النهرین ، مصر و هند هستند که به تمدن های مرده مشهورند + تمدن چین .
موقعیت مساعد برای انقلاب کشاورزی به عنوان اولین پیش شرط پیدایش شهرها در آغاز در شرق مدیترانه ، در حوالی محلی که به نام ‹‹ هلال حاصل خیز ؛هلال طلایی ›› معروف است، اتفاق افتاد به شکلی که این منطقه ‹‹ گهواره تمدن ›› اقلب گرفته است .
این منطقه حاصل خیز از بالای خلیج فارس آغاز گردید و قبل از آنکه در جهت غرب بر فراز فرات گسترش یابد ، در جهت شمالی تا کوه های سرچشمه دجله ادامه می یابد . در امتداد ، این منطقه حاصل خیز در جهت سوریه و دره ها و دشت های فلسطین انحنا یافته و در صحرای سینا ، این تداوم گسسته شده اما در دلتای پهناور و دره باریک نیل مجددا تداومی استوار در جهت جنوب و در داخل سرزمین مصر پدید می آورد .
در این میان منطقه ای میان دو رود دجله و فرات با نام بین النهرین به دلیل برخورداری از آب کافی و زمین حاصلخیز و استعداد بالقوه آن برای کشاورزی توانست امکان ابتدایی ترین تظاهر مدنیت را فراهم آورد .
اغلب باستان شناسان تمدن سومری نخستین تظاهر مدنیت در جهان است آنها نخستین شهر حقیقی را بنا نهادند ، زمین را شخم زدند ، معابد را ساختند ، قوانین مدنی را گرد آوردند و نخستین امپراطوری و شهرها را پدید آوردند .
در جهان بینی تمدن بین النهرین مبنای واقعی ‹‹ خدا محوری ›› ، ‹‹ خدا- پادشاهی ›› است و معابد وحدت مادی و معنوی در جامعه پدید می آورند .
بر این اساس : شهر سومری دارای بارویی بسته متشکل از خشت خام است که پس از عبور از دروازه شهر ، انبوه ساختمان ها به صورت تنگاتنگ که بر مبنای شبکه منظمی از کوچه های باریک نظم می یابند در کنار هم قرار می گیرند ، مجموعه پرستشگاهها در محله مرکزی شهر ، از جمله ساختمان های همگانی اند که بناهای عظیم داشته و دیوارهای بلند
آنها را از بقیه شهر جدا می کرده است .
– تمدن های اولیه دیگر در اقصی نقاط کره زمین پس از این در حال گسترش و شکل گیری هستند که به تمدن های واقع در ایران ، هند ، مصر ، آمریکا ، چین و ژاپن نام برد.
فهرست مطالب
مقدمه ۵
توسعه شهری و روستایی چین ۸
جامعه شناسی روستایی ۱۲
مسائل مورد بررسی جامعه شناسی روستایی ۱۳
تاریخ شهر سازی ۱۳
تمدن ایران ۱۶
ساسانیان ( قرن سوم تا هفتم میلادی ) ۱۶
عوامل مشخص شهر در دوره اسلامی ۱۷
عناصر اصلی شهر در دوران اسلامی ۱۷
فرم شهر ایرانی در دوره صفوی ۱۷
اروپا ۱۹
تمدن های نخستین اروپایی ۱۹
قرون وسطا در اروپا ۱۹
دوره رنسانس ( ۱۴۲۰ تا ۲۱۹۰۰ ) ۲۰
پیش شهرسازان ترقی گرا ( نوگرا ) ۲۳
پیش شهرسازان فرهنگ گرا ۲۳
پست مدرنیسم ( فرا نوگرا Post modenism ) پست- پست مدرنیسم ۲۷
( فراتر از فرا نو گرا ) ۲۷
مدرنیته ۲۹
رنسانس ۳۰
عصر روشنگری ۳۳
انقلاب صنعتی ۳۴
اولین ساختمان های مدرن ۳۵
برنامه ریزی شهری ۳۵
شهر چیست ؟ ۳۵
تعاریف مختلف شهر ۳۷
شهرسازی کدامست ۳۹
شهرساز کیست ۴۱
برنامه ریزی و انواع آن ۴۴
انواع برنامه ریزی ۴۵
انواع برنامه ریزی از نظر مدت اجرا ۴۸
برنامه ریزی منطقه ای ۵۰
طرح کامل منطقه ای ۵۳
برنامه ریزی روستائی ۵۳
طرح شهرک روستایی ۵۶
طرح هادی روستائی ۵۶
طرح هادی شهری ۵۷
طرح جامع شهری ۵۸
طرح تفصیلی شهری ۵۹
طرح آماده سازی زمین ۶۱
طرح احداث شهرهای جدید ۶۳
طرح ریزی شهری ۶۵
برنامه ریزی شهری ۶۷
دور تسلسل برنامه ریزی شهری ۶۸
مقایسه برنامه ریزی شهری و طراحی شهری ۷۲
طرح هادی روستا ۷۳
طرح هادی شهر ۷۳
طرح تفصیلی ۷۴
طرح جامع شهر Master Plan ۷۵
منابع ۷۶