طاق در معماری اسلامی
مقدمه مقاله
ساده ترین تعریفی که میتوان برای طاق با رعایت اصطلاحات معماری عنوان کرد این است که طاق حرکت یک یا چند چفد در امتداد یک محور یا محور های مختلف در سطحی محصور مابین دو دیوار باربر یا حداقل چهار ستون باربر.
طاق را غیاث الدین جمشید کاشانی (اَزج)گفته است که به معنی شاخه خمیده و لغت طاق را بجای چفد آورده است.
در مبحث طاق دو اصل عمده مورد نظر است:
۱- ترسیم و کارکرد انواع طاق ها
۲- طرز اجرا
نظر به اینکه در تعریف اولیه اشاره به دیوار حمال و ستون باربر شد شرحی اجمالی در این مورد ضرورت دارد:
دیوارها به دو دسته عمده تقسیم میکند:
۱- باربر
۲- غیر باربر
دیوارهای باربر معمولا در مقایسه با نوع غیر باربر از ضخامت بیشتر برخوردار است.در رابطه با نوع مصالح که با آن ساخته میشوند ضخامت ها متفاوت است.مثلا حداقل ضخامت یک دیوار باربر آجری۳۵سانتی است حال آنکه در دیوار خشتی این حداقل به۸۰سانتی متر میرسد.
دیوارهای باربر که معمولا بار پوشش روی آنها قرار میگیرد فشار بارها را به پی و در فرجام به زمین منتقل میکند .
ضخامت دیوارهای غیر باربر که به آنها(اسپر)یا تیغه میگویند با توجه به نوع مصالح و طول و ارتفاع دیوار بر اساس فشار بار وارد بر آنها(مثلا بیشترین ضخامت تیغه آجری۱۱ سانتی متر و در طول و ارتفاع کم حداقل تا ۵ سانتی متر است)محاسبه میشود.
معمولا در دیوار سراری باربر در فواصل معینی از جرز یا پایه استفاده میکنند تا بتوانند از طول دیوار یک دست که ضریب مقاومت و ایستایی کمتری دارد بکاهند. وفضای داخل ساختمان را وسیع تر و متنوع سازند.
بسیاری از اوقات بجای استفاده از دیوار سرتاسری باربر از ستون استفاده میکنند که ستونها مقاطعی چون دایره،مربع و مربع مستطیل را دارا هستند ناصر خسرو شاعر بزرگ ایران در سفرنامه اش ستونها و جرزهای باربری را که مقطع گرد و دایره ای دارند(استوان)و جرزها با مقاطع دیگر را(ستون)نامیده است.به ستون ها و نیم ستون های چسبیده به دیوار نیز(پیل پایه)گفته است.
در اجرای دیوار ها معمولا جرز وپایه باربر را با اسپر یکجا نمیچینند بلکه اول پایه های برابر ساخته میشوند تا نشست کند و پس از شکست اولیه اسپر ها را میچینند آنرا با پایه یا دیوار باربر(هشت و گیر)میکنند