فعل معتل و صحیح در قواعد عربی چیست به فعلی که یکی از حروف اصلی آن حرف علّه ( و ، الف ، ی ) باشد معتل و در مقابل فعلی که در ریشه آن حرف عله نباشد صحیح نامیده می شود .
مقاله بررسی قواعد عربی و فعل معتل صحیح چیست
فعل معتل
به فعلی که در ریشه آن حرف علّه (و، ی، ا) وجود داشته باشد «فعل معتل» می‌گویند.
مانند:«وعد، یسر، قول، بیع، دعو، رمی و …»
انواع فعل معتل
از این جهت که حرف عله چندمین حرف ریشه باشد فعل معتل، به سه دسته تقسیم می شود: مثال، اجوف، ناقص
۱- معتل مثال:
فعلی است که اولین حرف ریشه آن، حرف عله می باشد.
الف) مثال واوی مانند:وعد(وعده داد)، وصل(رسید)، ودع(رها کرد، ترک کرد)، وهب(بخشید)…
ب) مثال یائی مانند یقظ (بیدار شد)، یسر(آسان شد)، یئس(ناامید و مأیوس شد)…
۲- معتل اجوف:
فعلی است که دومین حرف ریشه آن، حرف عله می باشد.
الف) اجوف واوی مانند: قول (گفت)، عود(بازگشت)…
ب) اجوف یائی مانند: بیع(فروخت)، سیر(حرکت کرد)…
۳- معتل ناقص
فعلی است که سومین حرف ریشه آن، حرف عله می باشد.
الف) ناقص واوی مانند: دعو(دعوت کرد، خواند)، تلو (تلاوت کرد)…
ب) ناقص یائی مانند: رمی (پرتاب کرد)، هدی (هدایت کرد)…
وجود حروف عله در ریشه فعل های معتل باعث می شود که تلفظ بعضی از صیغه ها دشوار یا غیر ممکن باشد به همین دلیل برای حل این مشکل تغییراتی در فعل های معتل به وجود می آوریم که به این تغییرات «اعلال» می گویند.
مثلاُ «قول» برای تلفظ راحت تر به «قال» تبدیل می شود و «یرمی» به «یرمیُ»، «لم تقول» به «لم تقل». بنابراین به تغییراتی که در فعل معتل ایجاد می شود«اعلال» می گویند.
انواع اعلال
در فعل معتل سه نوع اعلال (تغییر) بوجود می آید:(اعلال به قلب، اعلال به حذف، اعلال به اسکان)
الف) اعلال به قلب:
هرگاه یک حرف عله به حرف عله دیگری تبدیل شود به این نوع تغییر «اعلال به قلب» می گویند.
مانند: قول ← قال بیع ← باع یخشیُ ← یخشی
ب) اعلال به حذف:
هرگاه حرف عله حذف شود به این نوع تغییر، «اعلال به حذف» می گویند.
مانند: یدعوون ← یدعون لم یقول ← لم یقل
ج) اعلال به اسکان:
هرگاه حرف عله متحرک، ساکن شود به این نوع تغییر «اعلال به اسکان» می گویند.
مانند: یرمی ← یرمی یقول ← یقول
سؤال:
اعلال فعل های معتل بر چه اساسی و با توجه به چه قواعدی انجام می شود؟
جواب:
اگرچه اعلال هریک از سه نوع معتل (مثال، اجوف، ناقص) را باید جداگانه یاد گرفت اما بعضی از قواعد و اصول اعلال وجود دارد که تقریباً در اکثر فعل های معتل اجرا و رعایت می شود.
اصول اعلال
۱- معمولاً حرف عله متحرکی که حرف قبلی اش ساکن باشد، حرکتش را به حرف قبلی منتقل می کند( و خودش ساکن می شود)
مانند: یَبِیْعُ ← یَبِیْعُ یَقْوُلُ ← یَقُوْلُ (اعلال به اسکان)
۲- هرگاه دو حرف ساکن کنار هم قرار گیرند به این حالت «التقای ساکنین» می گویند که باید این حالت را از بین برد بنابراین حرف عله ساکن را حذف می کنیم (برای رفع التقای ساکنین)
یقولن ← یقلن یقول لم یقول ← لم یقل
۳- معمولاً حرف عله متحرک باید با حرکت حرف قبل از خودش تناسب داشته باشد در غیر این صورت باید به حرف عله متناسب با حرکت ماقبل خود، تبدیل شود.
تناسب حرف با حرکت ماقبلش عبارتست از: فتحه با الف(َ ا)- کسره با یاء(ِ-ی)- ضمه با واو(ُ و)
مانند: قول ← قال بیع ← باع
دو تذکر مهم:
- صداهای کشیده (ا-و-ی) در حقیقت حرکتشان ساکن می باشد (دانستن این مورد برای تشخیص التقای ساکنین، ضروری است)
- در همه فعل های ماضی معتل، تغییرات صیغه های ۶ تا ۱۴ دقیقاً همانند هم می باشد بنابراین اگر در صیغه (۶) ماضی اعلال انجام شود همان اعلال در بقیه صیغه ها نیز تا صیغه (۱۴) انجام شود.
اعلال فعل ها (مثال، اجوف، ناقص)
تذکر مهم: همانطوریکه می دانید حرکت عین الفعل در ریشه های مختلف با هم تفاوت دارد و این تفاوت حرکت در چگونگی اعلال ها بسیار مؤثر و مهم است.
معتل مثال:
وعد ِ یوعد (وعد-یعد)
وهب َ یوهب (وهب- یهب)
الف- ماضی
معتل مثال در ماضی هیچ اعلالی ندارد و مانند فعل های معمولی صرف می شود.
وعد وعدا وعدوا وعدت وعدتا وعدن / وعدت وعدتما وعدتم وعدت وعدتما وعدتن / وعدت وعدنا
وهب وهبا وهبوا وهبت وهبتا وهبن / وهبت وهبتما وهبتم وهبت وهبتما وهبتن / وهبت وهبنا
ب- مضارع
معتل مثال واوی در مضارع در تمامی صیغه ها حرف عله حذف می شود(اعلال به حذف)
یوعد ← یعد یوهب ← یهب
یعد یعدان یعدون تعد تعدان یعدن / تعد تعدان تعدون تعدین تعدان تعدن / اعد نعد
یهب یهبان یهبون تهب تهبان یهبن / تهب تهبان تهبون تهبین تهبان تهبن/ اهب نهب
الف)شش صیغه امر مخاطب از ریشه (وعد ِ)، (وهب َ) را بنویسید.
ب) در جمله زیر، فعل معتل و نوع آن را مشخص کنید.
اخذ المعلم الکتاب من التلمیذ و سأل منه عن الدرس و وصف التلمیذ له الدرس.
قواعد کامل معتل و صحیح
حرف از جهتی بر دو نوع است :
- حرف عله
- حرف صحه
حرف عله سه بود ای طلبه / واو و یاءو الف منقلبه
فعل از نظر حروف عله بر دو نوع است :
- فعل معتل
- فعل صحیح
فعل معتل : معتل یعنی ؛مریض .در اصطلاح علم صرف به فعلی گویندکه یک یا دو حرف اصلی ان از حروف عله باشد.
انواع فعل معتل
- فعل مثال
- فعل اجوف
- فعل ناقص
- فعل لفیف
فعل مثال : به فعلی گویند که اولین حرف اصلی ان از حروف عله باشد.
فعل مثال بر دو نوع است:
- مثال واوی: وَعَدَ – وَصَلَ – وَجَدَ – وَهَبَ – وَزَنَ – وَضَعَ – وَزَرَ – وَرَثَ – وَقَفَ
- مثال یایی: یَقِنَ – یَقِظُ – یَسَرَ
2- فعل اجوف : فعلی است که دومین حرف اصلی آن از حروف عله باشد و بر دو نوع است:
- واوی: قول – قوم – طوع – عَوَدَ – جَوَبَ
- یایی: بَیَعَ – سَیَرَ – خَیَرَ – سَیَلَ
۳- فعل ناقص: به فعلی گویند که سومین حرف اصلی آن از حروف عله باشد و بر دو نوع است:
- واوی: دَعَوَ – عَفَوَ – قَضَوَ – رَجَوَ – سَمَوَ
- یایی: هَدَیَ – رَضَیَ – خَشَیَ – حَفَیَ
۴- فعل لفیف : به فعلی گویند که دو حرف اصلی آن از حروف عله باشد و بر دو نوع است:
- مقرون: دو حرف عله نزدیک به هم باشد: طَوَیَ – هَوََیَ – شَوَیَ – زَوَیَ
- مفروق: دو حرف عله با فاصله بیایند: وَلَیَ – وَفَیَ وصی
قواعد زبان عربی افعال صحیح و معتل
أفعال صحیح و معتل
فعل مجرد را از نظر حروف اصلی به دو دسته کلی صحیح و معتل تقسیم می کنند. چون معیار برای شناخت فعل صحیح و معتل ، با حروف اصلی فعل است ، فعل مجرد را در نظر می گیرند. افعال مزید به دلیل داشتن حروف زاید ممکن است ما را در شناسایی حروف عله گمراه کند.
فعل معتل فعلی است که ریشه آن دارای حرف عله (ا ،و، ی ) باشد ولی فعل صحیح عاری از حروف عله است .
مثل :دَعَوَ
فعل صحیح
فعلی است که معتل نباشد ، یعنی حروف عله ( و،ا ،ی ) جزء حروف اصلی آن نباشد .مثل : ذَهَبَ
فعل صحیح به سه دسته تقسیم می شود
- سالم
- مضاعف
- مهموز
فعل صحیح سالم : فعلی است که دارای همزه یا مضاعف نباشد. مثل :بَدَلَ
فعل صحیح مهموز : فعلی است که یکی از حروف اصلی آن همزه باشد. مثل :قَرَأَ
فعل صحیح مضاعف : فعلی است که دو حرف از حروف اصلی آن یکسان باشد. مثل :مدَّ ـ زَلزَلَ
انواع مهموز
- مهموزالفاء :أکَلَ
- مهموزالعین : سَألَ
- مهموزاللام : مَلَأ
به فعلی که دارای یک یا دو حرف عله اصلی باشد ، فعل معتل گویند . ( حروف عله : ا،و،ی ) مثال : وَعَدَ- دَعا فعل معتل هستند .
افعال معتل سه دسته اند
مثال (معتل الفاء )
اجوف ( معتل العین )
ناقص ( معتل اللام )
- اگر حرف عله ، فاء الفعل باشد به آن مثال گویند . اگر حرف عله ( واو ) باشد به آن مثال واوی واگر ( یاء ) باشد به آن مثال یایی گویند . وَجَدَ – یَقَظَ
- اگر حرف عله ، عین الفعل باشد (حرف دوم از ریشه ) به آن اجوف گویند. اگر حرف عله ( واو ) باشد به آن اجوف واوی واگر ( یاء ) باشد به آن اجوف یایی گویند . قَوَلَ- سَیَرَ
- اگر حرف عله ، لام الفعل باشد به آن ناقص گویند .که اگر حرف عله ( واو ) باشد به آن ناقص واوی و اگر ( یاء ) باشد به آن ناقص یایی می گویند .مثل : دَعَوَ – هَدَیَ
گاه ممکن است در فعل دو حرف عله باشد که به آن لفیف گویند.
لفیف دو نوع است
- مقرون
- مفروق
فعل صحیح و معتل
معتل
مثال :
یَقَظَ
أجوف :قالَ
ناقص :دَعَوَ
لفیف
مقرون : هَوَیَ
مفروق : وَفَیَ
انواع فعل های صحیح در قواعد عربی
فهرست مطالب
فعل معتل و آموزش قواعد عربی
تعریف فعل معتل
فعل معتل ۱
انواع فعل معتل ۱
انواع اعلال ۲
اصول اعلال ۳
اعلال فعل ها (مثال، اجوف، ناقص) ۵
اجوف ۸
ب-مضارع ۸
تمرین ۱۰
الف)ماضی ۱۱
ناقص ۱۲
ب)مضارع ۱۳
خلاصه اعلال ها ۱۶
مثال ۱۶
مجهول کردن فعل های معتل ۱۸
معتل مثال ۱۸
معتل اجوف ۱۸
معتل ناقص ۱۹
معتل مزید ۱۹
معتل مثال ۲۰
معتل اجوف ۲۰
فعل از نظر نوع ریشه (معتل/ صحیح) ۲۱
۱-فعل مهموز: ۲۲
۲- فعل مضاعف ۲۲
۳-فعل سالم ۲۴
مفعول مطلق ۲۵
۲-مفعول مطلق نوعی ۲۶
موارد خاص ۳۱
۱-حال مفرد: ۳۴
۲-حال جمله اسمیه: ۳۵
۳-حال جمله فعلیه: ۳۵
خلاصه انواع حال: ۳۶
مبتدا و خبر ۳۷
روش ترجمه انواع حال ۳۷
تمرین ۴۸ ۳۹
«سؤالات چهارگزینه ای» ۴۰
تمییز ۴۲
۱-بعد از اسم تفضیل ۴۲
۲-بعد از فعل های دارای ابهام ۴۳
۳-بعد از کلماتی که بیانگر مقدار هستند (وزن، پیمانه، مساحت، طول و …) ۴۴
۴- معدودها تمییز هستند. ۴۴
تذکر مهم ۴۵
ترجمه تمییز ۴۵
مستثنی (جمله استثناء) ۴۹
انواع مستثنی ۴۹
اعراب مستثنی (تام/ مفرغ) ۵۰
تکرار و تمرین: ۵۲
نکته ترجمه: ۵۳
منادی ۵۷
انواع منادی و اعراب آن ۵۸
۱-منادای مضاف (منصوب) ۵۸
۲-منادای علم: (مبنی بر ضم َ ) ۵۹
۴-منادای نکره مقصوده (مبنی بر ضم) ۵۹
خلاصه انواع منادی ۶۰
انواع منادی ۶۰
موارد خاص ۶۱
فعل معتل چیست
انواع فعل معتل ناقص
انواع فعل معتل اجوف
فعل معتل مثال
فعل معتل اجوف