خلاصه مباحث شهرسازی
مقاله رشته برنامه ریزی شهری
شهر و شهرنشینی
تعریف شهر
طي دهه هاي اخير از سوي انديشمندان علوم جغرافيا ، جامعه شناسي ، اقتصاد ، جمعيت شناسي و برخي علوم ديگر ، تعاريف متعددي از شهر ارائه شده است و جامعه‌شناسان از جمله انگلس و ماركس شهر را محل تمركز جمعيت ، ابزار توليد ، سرمايه ، نيازها و احتياجات و غيره مي دانند كه تقسيم كار اجتماعي نيز در آنجا صورت گرفته است (فريد ، 1368). جغرافي دانان ، شهر را منظره‌اي مصنوعي از خيابانها ، ساختمانها ، دستگاهها و بناهايي مي دانند كه زندگي شهري را امكان‌پذير مي‌سازد (شيعه ، 1369).
مورخان شهر را با توجه به قدمت آن تعريف مي كنند (شيعه ، 1369) و از نظر اقتصاددانان ، شهر به جايي اطلاق مي شود كه معيشت غالب ساكنان آن بر پايه كشاورزي نباشد. جمعيت شناسان نيز تعداد جمعيت يك نقطه را ، ملاك شهري بودن آن نقطه مي دانند. بر اين اساس ملاك تشخيص شهر در كشور فرانسه 2000 نفر ساكن است كه مشابه ملاك جمعيتي در المان ، جمهوري چك و تركيه است.
در ايالات متحده و مكزيك 500/2 نفر ، در هلند و يونان 000/5 نفر و در ايرلند 500/1 نفر مشخص كننده شهري و يا روستايي بودن يك نقطه است (شيعه ، 1369) و…… (توضیحات کامل داخل فایل)
جایگاه شهرهای ایران در نظام سلسله مراتب شهرهای خاورمیانه
براساس گزارشهاي سازمان ملل متحد (1997) ، ايران در ميان كشورهاي خاورميانه تنها كشوري است كه جمعيت پنج شهر آن بيش از يك ميليون نفر است.
برخي از كشورهاي خاورميانه مانند لبنان ، فلسطين ، امارات متحده عربي ، قطر ، بحرين و چند كشور ديگر ، فاقد شهري با جمعيت بالاي يك ميليون نفر مي باشند. در برخي از كشورها مانند افعانستان ، عراق و آذربايجان ، تنها جمعيت پايتخت آنها بيش از يك ميليون نفر است ، اما كشورهايي مانند پاكستان ، تركيه و سوريه علاوه بر پايتخت ، داراي شهر يا شهرهايي با جمعيت بيش از يك ميليون نفر مي باشند.
در ميان پايتختهاي كشورهاي ايران (تهران) ، افغانستان (كابل) ، پاكستان (اسلام آباد) ، تركيه (آنكارا) ، عراق (بغداد) ، سوريه (دمشق) و آذربايجان (باكو) ، كه جمعيت آنها در سال 1997 بيش از يك ميليون نفر بوده است ، جمعيت شهر تهران در حدود حداقل دو برابر جمعيت پايتختهاي ساير كشورها گزارش شده است (سازمان ملل متحد ، 1997).
علاوه بر اين در مقايسه شهرهاي دوم و سوم كشورهاي همجوار با ايران ، مشهد ، به استثناي شهر لاهور ، پر جمعيت‌تر از ساير شهرها از جمله فيض‌آباد (پاكستان) ، آدنا (تركيه) و آلپو (سوريه) مي‌باشد.
بنابراين ، مي توان گفت كه از نظر تعداد و جمعيت شهرهاي بيش از يك ميليون نفر جمعيت ، شهرهاي ايران در رتبه‌هاي بالاتري قرار مي‌گيرند. يكي از دلايل اصلي اين امر ، قدمت شهرنشيني در پهنه اين سرزمين است كه موجب شده شهرهايي مانند اصفهان ، شيراز و تبريز به دفعات به عنوان پايتختهاي ايالتي و يا حكومتي انتخاب شوند و اين امر در رشد اين شهرها بي‌تأثير نبوده است.
البته در دهه‌هاي اخير ، ادغام اقتصاد ايران با اقتصاد سرمايه داري جهاني و رشد برون‌زا و به تبع آن مهاجرت بي‌رويه روستائيان به شهرها به ويژه كلان شهرهاي كشور به دليل نخست افزوده شده است.
تحول شهرنشینی در ایران
بررسي تاريخچه شهرنشيني در دنيا نشان مي دهد كه ايران داراي قدمتي طولاني در تاريخ شهرنشيني جهان است. با وجود اينكه قبل از ساسانيان ، شهرنشيني با تشكيل حكومت مادها آغاز شد و در دوره سلوكيان ، شهرهاي خود فرمان و مستقل ظاهر شدند (اشرف ، 1353) با اين حال بيشتر شهرهاي دوره باستاني در زمان ساسانيان به وجود آمده اند.
طبق مطالعات لكارت بسياري از شهرهاي بزرگ ايران يا در دوره ساسانيان بنا شده اند (مانند قزوين ، نيشابور ، اردبيل و تبريز) ، يا اينكه در اين دوران گسترش و رونق يافته اند ، كه شهرهايي چون شيراز ، كرمانشاه ، يزد و كرمان را شامل مي‌شود (در كوش ، 1364).
پس از فتح ايران به وسيله مسلمين ، طرز تفكر و عقايد اسلامي در فرهنگ شهرنشيني و نحوه ارتباط روستا با شهر رسوخ كرد. ايجاد مسجد به عنوان مهمترين ساختمان شهر و شباهتهاي فرهنگي، اقتصادي شهر و روستا (با توجه به عقايد اسلامي) دو خصيصه بارز شهرهاي اسلامي است.
به طور كلي در دوران اسلامي به دليل وسعت نفوذ آن در مناطق مختلف و گسترش بارز مبادلات ، شهرنشيني رونق فراوان يافت (در كوش ، 1364) . با تهاجم مغولان شهرنشيني در ايران رو به زوال رفت و تنها در دوران غازان خان رونق نسبي به شهرها بازگشت. در دوران صفويه نيز شهرنشيني در ايران رونق يافت و اعتقادات مذهبي حكام بر كالبد شهر نيز تأثير گذاشت (حبيبي ، 1375) .
در دوران معاصر نيز به تبعيت از الگوهاي شهرنشيني و شهرسازي غربي و به دنبال نفوذ اتومبيل به داخل شهرها، اقدامات عمراني بسياري در شهرها صورت گرفت ، كه عمده اين اقدامات درون‌زا نبوده‌اند.
توزیع استانی جمعیت شهرنشین
فهرست مطالب:
شهر و شهرنشینی
تعریف شهر
جایگاه شهرهای ایران در نظام سلسله مراتب شهرهای خاورمیانه
تحول شهرنشینی در ایران
توزیع جغرافیائی جمعیت شهری
نسبت شهرنشینی
توزیع استانی جمعیت شهرنشین
نظام سلسله مراتب شهرها
تراکم در شهرها
اداره شهرها
سیر مدیریت شهری درایران
اهداف مدیریت شهری
سازمانهای دولتی مرتبط بامقوله مدیریت شهری در ایران
الگوهای اداره شهر در کشورهای دیگر
الگوی شهردار ـ شورا
الگوی کمیسیونی هیئتها و کمیسیونرها
الگوی مدیر شهر (شورا ـ مدیرشهر)
درجه شهرداریهای کشور
پایتختهای ایران
پایتختهای ایراندر دورانباستان
پایتخت مادها
پایتخت هخامنشیان
پایتخت اشکانیان
پایتخت ساسانیان
پایتختهای ایران در دوران پس ازاسلام
پایتختهای قرون اولیه اسلامی (قبل از ایلخانیان)
پایتخت ایلخانیان مغول
پایتخت صفویان
پایتخت افشاریان
پایتخت زندیان
تهران، پایتخت قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی
تهران در عصر قاجار
تهران در عصر پهلوی
تهران در دوران پس از انقلاب اسلامی
انتقال پایتخت
سبکهای شهرسازی در ایران
سبکهای شهرسازی در دوران قبل از اسلام
میان سبک پارسی ـ هلنی (قرن سوم ق .م.)
سبک پارتی (قرون سوم ق، م، تا قرن هفتممیلادی)
سبکهای شهرسازی در دوران اسلامی
سبک خراسانی (قرن یکم تا قرن چهارم هـ.ق.)
سبک رازی (قرن چهارم تا قرن هفتم هـ.ق.)
سبک آذری (قرن هفتم تا قرن یازدهم هـ.ق.)
مکتب اصفهان (قرن یازدهم تاشروع قرن سیزدهم هـ .ق.)
سبک تهران (اوایل قرن سیزدهم تا سال ۱۲۹۹ هـ.ش.)
الگوی تهران (۱۳۰۰ هـ .ش. تا ۱۳۵۷ هـ.ش.)
عملکرد و موقعیت استقرار شهرها
نقش و عملکرد شهرها
شهرصنعتی
نقش بازرگانی
شهرهای مرحله‌ای و مکاره‌ای
شهر نظامی
شهر فرهنگی
شهر توریستی – تفریحی
شهر معدنی
شهر خوابگاهی
ساختار شهرها(اجزای اصلی شهرها)
مسکن
تعریف مسکن وانواع آن
روند سیاستگذاری مسکن درایران
شاخص های مسکن
کیفیت واحدهای مسکونی
قدمت واحدهای مسکونی
نحوه تصرف واحدهای مسکونی
قیمت زمین و مسکن
خانوار در واحد مسکونی
نفر در اتاق
اتاق در واحد مسکونی
نفر در واحد مسکونی
شبکه معابر
شبکه های ارتباطی
سیستم شعاعی
سیستم شطرنجی
سیستم حلقوی (رینگ سیستم)
سیستم ارگانیک
فضای سبز
انواع فضاهای سبز
عملکردهای فضای سبز
استانداردهای فضاهای سبز
شهرسازی در ایران
گرایش های شهرسازی
برنامه ریزی شهری
طراحی شهری
جایگاه برنامه ریزی و طراحی شهری در نظام برنامه ریزی ایران
آرمانشهر دراندیشه ایرانی
اندیشه آرمانشهریدر ادوار مختلف
ساختار کالبدی ورجمکرد
اصول طراحی فضاهای شهری در ایران
اصل پیوستگی فضایی
اصل هم پیوندی عناصر شهری و واحدهای مسکونی
اصل محصور کردن فضا یا محصوریت