مقاله در مورد متعه یا ازدواج موقت
مقاله متعه یا ازدواج موقت
سخن از غرایز آدمی و نحوه برخورد با آن و موضع نظامهای حقوقی و ادیان در این خصوص بحث تازه ای نیست. چنانکه بحث درمورد فلسفه ازدواج و حدود آزادی مبنی در اسلام و حلیت و حرمت متعه (ازدواج موقت). و تأثیرات مثبت یا منفی اجتماعی آن نیز سابقه ای طولانی در فقه و حدیت و تفسیر دارد.
لیکن در این اواخر بحث درباره آزادی ازدواج موقت به ویژه بعد از سخنرانیهای جدال برانگیز از تریبونهای رسمی کشور. در خصوص مفید بودن احیای این سنت فراموش شده، ابعاد مردمی نیز یافته است
که در این خصوص ار حصار مشاجرات حوزه ای و کتاب های فقهی به عرصه مطبوعات و محافل خصوصی کشیده است. ولی جای تأسف است که در این باره بحث تازه ای به صورت علمی و جدی صورت نگرفته است.
مخالفان ازدواج موقت نمود عملی آن را در نظر می گیرند و آزادی ازدواج موقت را به معنای برداشتن و مانع قانونی . از پیش پای مردان هوسباز می پندارند که بدون احساس مسؤولیت کانون گرم خانواده را به امان خدا سپرده . و هر شب دنبال شضکار تازه ای می روند.
این گروه با توصیف متعه به عنوان زن کرایه ای، بی آنکه تصویر روشنی از ماهیت این نهاد حقوقی داشته باشند بدان می تازند. زنان شوهردار نگرانند که مبادا تصویب آزادی متعه باعث وسوسه ی شوی آنان شود.
و کار به جاهای باریک بکشد و ناگهان همسر به ظاهر سربه زیرو وفادارآنان به استشمام بوی طعمه تازه زیرورو شود. و هوس تغییر ذائقه کند، به خصوص که از قدیم گفته اند«مهر مرد را اعتماد نشاید ابد»
فلسفه ازدواج موقت چیست
برخی از متدینین هم نگرانند که مبادا آزادی متعه دیگر همان آزادی جنسی لگام گسیخته غرب باشد. که با رنگ و بوی مذهبی تبلیغ می گرددو بعید نیست که این بار مملکت بنام اسلام و دین به ورطه فساد اخلاقی سقوط کند.
جامعه شناسان نیز نگرانند که مبادا آزادی ازدواج موقت موجب سستی بنیان خانواده شود. و چنین می پندارند که انطباق نداشتن ان با شرایط و اوضاع و احوال فعلی جامعه ما ممکن است. باعث ایجاد تنشها و ناهنجاریهایی تازه در جامعه گردد.
برخی از زنان تحصیلکرده و روشنفکر نیز، متعه را به معنای بازیچه شدن زن در برابر هوسهای شیطانی مرد . و تبدیل به کالایی با تاریخ مصرف مشخص دانسته و آنرا توهین به ساحت زن می دانند.
شیفتگان فرهنگ غرب که چشم به دهان محافل فرهنگی و فکری اروپا دوخته اند. و هر آنچه که مهر تأیید غرب بر آن نخورده باشد قبول ندارند. متعه را نهادی کهنه و محصول افکار قرون وسطایی می شمارند.
که با زندگی امروز همنوایی ندارد این گروه به فرهنگ غرب درود می فرستند. که در آن جایی برای چنین افکار پوسیده و ارتجاعی نمانده است. و معتقدند که در آنجا مسئله روابط جنسی یکبار برای همیشه به نحو شایسته و مترقی (!) حل شده است.
موافقان هم برخی از متدینین هستند که بدون توجه به نتایج و عواقب عملی آن، متعه را به مثابه حکم شرعی قبول دارند. برخی هم که با عمق بیشری به موضوع می نگرند و قصد توجیه آنرا دارند. آثار اجتماعی متعه را در نظر می گیرند. و می گویند که با توجه به مشکلات اجتماعی و اقتصادی کشور،. اغلب جوانان در مراحل اوج غرایز جنسی قادر به ازدواج دائم نیستند.
مسائل و نکات حقوقی ازدواج موقت
از اینرو دختران و پسران جوان یا تن به حرمانی توانفرسا می دهند یا به طریقی به معصیت آلوده می شوند. زندگی امروزی این دو قشر حساس را در دانشگاه و مدرسه و کوچه و بازار . و مجتمع های مسکونی و محلّات پرتراکم به هم نزدیکتر کرده است. وسایل ارتباط جمعی نوین هم مثل رادیو، تلویزیون، ماهواره ها، . کتابها و مجلات راه های ارتباط را هموارتر میکند و آتش غرایز را شعله ورتر می سازد.
حال آنکه مه بیهوده از جوانان انتظار داریم تا مانند صدها سال پیش که اینهمه تغییر و تحول رخ نداده بود. و ازدواج ها اغلب درحال سنین نوجوانی صورت می گرفت، همچنان پاک و بی آلایش می مانند. به علاوه در موارد معدودی نیز کسانی که همسر خود را از دست داده اند. و امکان یا قصد ازدواج مجدد را ندارند یا کسانی که مدت زمان متنابهی به همسر خود دسترسی ندارند
یا زوجه آنان بر اثر بیماری و غیره توان و آمادگی جنسی خود را از دست داده است. در عسر و حرج قرار می گیرند. بنابراین متعه می تواند حداقل در موارد خاص راه حل خوبی باشد.
سختگیریهایی که در مورد روابط پسران و دختران جوان به کار میرود. به هر حال باید راه چاره قانونی معقولی نیز وجود داشته باشد. برخورد کاملاً منفی، نه فقط راه چاره نیست بلکه باعث واکنشها و بازتابهای نادرست و خطرناک نیز می شود.
به هر حال بیان همه عقاید مخالفان و موافقان در اینجا میسر نیست و البته مطبوعات نیز مورد انتقاد هستند. که برای تنویر افکار مردم در این خصوص هیچ تلاشی نکرده اند و به عقاید مخالفان بهای کمتری داده اند. حال آنکه باید دیدگاه هر دو گروه به طور مشروح و مستدل و روشن ارائه شود.
حقوق زن و مرد در ازدواج موقت
تا بهترین راه حل مشخص شود. تصمیمی که به سرنوشت همگان مربوط است، نباید یک جانبه اتخاذ شود. یک قائده حقوقی، قطعه فلزی است که بر سند آن عقاید موافقان و زیر چکش انتقاد مخالفان ساخته و پرداخته می شوند. و این با شتابزدگی و کم حوصلگی به دست نمی آید.
از مجموع گفته های مخالفان و موافقان چنین استنباط می شود که رگه هایی از حقیقت در سخنان هر دو گروه وجود دارد. اما هیچ کدام تصویر روشنی از ماهیت صحیح متعه و کاربرد عملی ان ندارد. و هر دو گروه فقط تیری در تاریکی می اندازند. در اینجا برآنم که با جمع آوری مطالب و سعی و تلاش در این زمینه از این نهاد حقوقی غبار روبی کنیم. و آن را چنان که هست بنمایانیم تا آنکه مخالفان و موافقان بتوانند با روشن بینی بیشتر اظهارنظر کنند.
دور نمای کلی ازدواج موقت
قبل از اسلام، زن نقش تعیین کننده در جامعه اعراب نداشت. به طوری که بعد از مرگ شوهر، زن به نوعی مانند بقیه اشیاء و ماترک زوج به ارث می رسید. درباره روابط جنسی نیز زنا در حد گسترده ای رواج داشت و زنان بدکاره در همه جا پراکنده بودند. و بعضاً بیرق برمی افراشتند که به منزله تابلوی اعلان بود. حتی نقل شده که در ایام حج برخی از آنها به حالت عریان به مکه وارد می شدند.
اسلام زنا را تحریم کرد، رفتار انسان و حسن معاشرت و احترام به زنان را واجب دینی شمرد. و مردم را به پاکدامنی فرا خواندند.
اعراب جاهلی که به هوسرانی آزادانه انس گرفته بودند و زن را کالایی قابل خرید می دانستند. این گونه قیود و سختگیریها برایشان بسیار دشوار می نمود،. لذا در مقابل، اسلام ازدواج مشروع را به صورت دائم یا منقطع مجاز اعلام داشت.
انسان پدیده بسیار پیچیده ای است که هیچ روانشناسی به حد خود آفریدگارش به زوایای تاریک روح ولی آشنا است. از این رو شریعت اسلام حداقل از نطر تئوری، قانون گذاری در مورد روابط حقوقی افراد و سرنوشت جامعه،. نه در اختیار پارلمان و افراد بلکه صرفاً در حوزه اختیارات شارع (خداوند) می باشد.
قانونگذاری انسانها علاوه بر آنکه از افکار طبقاتی و گروهی و حزبی یا تمایلات ملی گرایانه و وابستگی به اخلاق . و عادات قومی و محیطی و… رنج می برد، از توان کافی برای درک مصالح واقعی فرد و جامعه نیز برخوردار نیست.
انسان آنچه را که مطابق و موافق طبع اوست برمی گزیند و گام برداشتن در مسیر آن را عاقلانه و ضروری میداند. حال آنکه ممکن است تصور ولی همیشه با واقعیت منطبق نباشد. قرآن کریم می گوید ممکن است.
حقوق زوجه در ازدواج موقت
شما چیزی را دشمن بدارید که نفع شما در آن است، همچنین ممکن است. از چیزی خوشتان بیاید که ضرر شما است، خدا آگاه است و شما نمی دانید. (سوره بقره آیه ۲۱۶ ).
مثلاً ممکن است بسیاری از مردم خوردن و خوابیدن و زندگی بی دغدغه و آکنده از رفاه را سد زندگی واقعی و خوب بدانند. و نخواهند خود را به زحمت انداخته و کاری ککند. لیکن کمال آدمی و شکوه زندگی از مواجهه با مشکلات و دست وپنجه نرم کردن باشداز این روزگار زائیده می شود.
چه بسیار پندارهای واهی که بشر در طول زندگی پر فراز و نشیب خود کاملاً درست و بی نقض می دانسته است. و امروز ما به همه آنها به دیده تمسخر می نگریم. اعتقاد به بت پرستی، اعتقاد به طبیعی بودن برده داری، اعتقاد به تأثیر نجوم در سرنوشت آدمی،.
اعتقاد به نقض عقلانی جنس مؤنث، اعتقاد به ثابت بودن کرات آسمانی و…! . همه در زمان خود افکار معقوا و بسیار محکم و خدشه ناپذیر به نظر می رسیدند. که دانش و خرد انسانهای عاقل و برگزیده زمان مهر تأیید بر آن می زد.
درحوزه روابط حقوقی و مسائل انسانی شمار این نوع بینشهای غلط فراوان بوده است. و چون مقررات حقوقی در سرنوشت جامعه و انسانها مؤثر است. تأثیر این نوع افکار غلط حتّی بعد از زمان خویش نیز بجا خواهد ماند. برای مثال با زوال کمونیسم که محصول فکر مغزهای متفکر جامعه بود. و با هوراکشیدنها و کف زدنها و جان باختنهای عاشقانه هزاران هزار انسان دلباخته تأیید شده بود.
ازدواج موقت از کتاب حقوق زن در اسلام
تأثیرات سوء آن یکباره دامن جامعه را رها نکرد، بلکه نسلهایی رنج خواهند برد تا نتیجه یک اشتباه تا حدودی کم رنگ شود. چندان که انسانهای نسل بعد ثمره بس تلخ این دانه های حتطل سرمایه داری غلط . آزادی جنسی لجام گسیخته و فرو ریختن حصارهای اخلاقی که بر دنیای غرب روییده است. را تا سالیان دراز خواهند چید. آیا وقت آن نرسیده است که انسانها به خود آیند و به تعلیمات ادیان الهی توجه نمایند؟.
در انتظار قرنها تجربه نشستن و آزمودن افکار غلط و پی به خطا بردن به نفع انسانیت نیست. البته منظور تخطئه یافته های عقلانی انسانها نیست، بلکه موضوع سخن این است. که این نوع یافته ها با شریعت والا و حقایق عریان دینی که از پیرایه های تنگ نظرانه ی بشری تفکیک شده باشد. هماهنگ گرددو به مذاهب عاری از تعصبات فرقه ای و تأثیرات محیطی عرضه شود تا بهترین راهها برگزیده شود.
باری اساس تشریع از آن خداوند است که از طریق رسول (ص) بیان شده است. از این رو قرآن کریم فلسفه کلی شریعت و انگیزه ارسال پیامبران را چنین بیان می کند. که رسول (ص) آنان را به نیکی فرا می خواند و از ناپسندیها باز می دارد. پاکیها را به آنان حلال می کند و پستیها را تحریم می کند.
بارهای سنگین از دوش آن برمیدارد.و زنجیر از آنان بر می گیرد.« وَاکتُب لَنا فی هذِهِ الدُّنیا حَسَنَهً وَفِی الاخِرَهِ اِنّا هُدنا اِلَیکَ قالَ عَذابی اُصیبَُ بِه مَ اَشاءُ وَرَحمَتی وَسِعَت کُلَّ شَیءٍ . فَسَاَ کتُبُها لِلُّذینَ یَتَّقونَ وَیُؤتوُنَ الزَکوهَ وَالَّذینَ هُم بِایاتِنا یُؤمِنوُن»
حقوق فرزندان حاصل از ازدواج موقت
«و سرنوشت ما را هم در دنیا و هم درعالم آخرت نیکویی و ثواب مقدر فرما که ما به سوی تو هدایت یافته ایم. خدا فرمود(ای موسی بدان که) عذاب من به هر که خواهم رسد.
و لیکن رحمت من همه ی موجودات را فرا گرفته و البته برای آنان که راه تقوی پیش گیرند و زکات (مال خود به فقیران). می دهند.
و به آیات خدا می گروند آن رحمت را مخصوص بر آنها حتم و لازم خواهد کرد. » (سوره اعراف آیه۱۵۶).
پس اساس حلال بودن، پاکی و علت تحریم، پستی و خباثت است. و هدف تشریع حلال و حرام، سختگیری و محروم نمودن انسانها از بخشی از نعمات زندگی به عنوان منع شرعی و حرتم نیست. بلکه هدف برداشتن موانع از مسیر کمال آدمی و جامعه و تسهیل تعالی انسان . و ایجاد زمینه ای برای شکوفایی استعدادهای فطری آدمی است. چنانچه قرآن کریم می فرماید.
یرید ا..بکم الیس و لایرید کم العسر.خداوند برای شما آسودگی می خواهد. نه دشواری. (سوره بقره آیه ۱۸۵) و اگر چیزی تحریم شده است. بدان سبب است که در ورای نفع ظاهری آن، ضرر و زیان بزرگی برای فرد یا جامعه وجود داشته است.
در مورد غرایز نیز قرآن کریم می فرماید:« به نفس آدمی و ساختار آن سوگند که هر آن کس که نفس خود را تزکیه نمود. رستگار شود و هر آن کس که ان را واپس زد، بیچاره شد.».
«قَد اَفلَحَ مَن زَکّها وَقَد خابَ مَن دَسّاها»«هر که خود را منزه سازد رستگار خواهد بود. و هر که به کفر و پلید گردد زیانکار خواهد بود»(سوره شمس آیه ۹ و۱۰) . پس در اینجا نیز اصل بر سرکوبی و واپس زدن غرایز، بلکه بر تزکیه و رشد و پرورش دادن است. و این گاهی با میدان دادن به غرایز و گاهی با جلوگیری از آن صورت می گیرد.
ازدواج موقت در قرآن
همانند باغبانی که در عین آب و کود دادن به درخت، گاهی هم شاخه های اضافی آنرا می زند. و از رشد ناموزون، زیانبخش ان جلوگیری می کند. راه اصولی پرورش و تزکیه غرایز آن است. که در ضمن تجویز معقول روابط جنسی از گسترش بی بند و بارو سرطانی آن نیز جلوگیری شود. و از این انرژی نهفته در نهاد آدمی به نحو صحیح بهره برداری شود.
برای توضیح این مسأله به مثال دیگر متوسل می شویم. می دانیم افزودن به حقوق کارمندان دولت فواید بسیاری دارد. از جمله آنکه باعث دلگرمی و علاقه مندی کارمند به شغل خویش می شود.
و از فساد اداری و ارتشاء که اغلب ریشه در فقر مالی کارمندان دارد جلوگیری می کند. اما هر گاه این افزایش چنان بی رویه شود که باعث تورم و افزایش ناموزون تقاضای خرید گردد. و میزان نقدینگی جامعه را چنان بالا ببرد که با تولید و عرضه متناسب نباشدزیانبار می گردد. در روابط جنسی نیز اسلام راه میانه روی و معقولانه ای برگزیده است. تا در عین ارضای کامل غرایز آدمی، موجب سقوط اخلاقی و فساد جامعه نگردد.
نه چنان سختگیری می کند که انسان در تنگنا قرار می گیرد. و نه چنان آزادی بی حد و بی حساب که بنیان جامعه در هم ریزد. از این رو می توان گفت که آزادی جنسی در اسلام آزادی سامان یافته است. و بی توجهی به غرایز در حد رهبانیت تحریم شده است. دعوت به سرکوبی غرایز و رهبانیت بنام دین و تقوی و زهد و پارسایی . به همان اندازه نامشروع و مخالف شریعت اسلام است.
تحقیق کامل درباره ازدواج موقت
که دعوت به آزادی مطلق جنسی. قران کریم عنایت همسرگزینی را آرامش روانی و راحتی روح آدمی می داند. و می فرماید: (سوره روم آیه ۲۶) بنابراین چشم پوشیدن از غرایز و سرکوب کردن آن . بویژه در اوج جوانی که موجب پیدایش آلام روحی خطرناک می گردد.
امری نادرست و مخاف شرع انور اسلام است لذا ازدواج را در صورت نیاز واجب دانسته اند. درست است که هدف اصلی اسلام از تشریع ازدواج، بقاء نسل است. (تزاوجوا تناسلو) لیکن ازضای غریزه و دستیابی به آرامش روانی نیز مد نظر شارع بوده است.
که با لغو برده داری در اسلام خود گامهای مؤثر علمی در تحقق و تشریع آن برداشته است. یکی از این راه عملاً منتفی گردیده است. راه دوم همان همسرگزینی است که می تواند به صورت دائمی یا موقت باشد که در اینجا بررسی می شوند.
سابقه حقوقی
متعه و به تعبیر برخی از کتابهای فقهی و قانون مدنی، نکاح منقطع یا چندان که امروز مصطح گردیده است.
ازدواج موقت یا به تعبیر عامی مردم، صیغه، از ابتدا در اسلام مشروع شناخته شده است. آن را جزء سنن پیش از اسلام می دانند. که اسلام آن را قبول نموده است وبه اصطلاح جزء احکام امضایی می باشد. به هر تقدیر حلیت متعه در آغاز دین اسلام مورد توافق همه ی مذاهب اسلام است.
و به فقه شیعه اختصاص ندارد و برای مثال ابن خرم اندلسی که رجل دوم مکتب فقه ظاهری . و از فقه های مشهور اهل سنت است در مؤسسه فقهی خویش بنام المحلی قبول می کند. که متعه در آغاز اسلام رواج داشته و مشروع بوده است. اما مثل بقیه فقها اهل سنت آن را منسوخ می داند. و معتقد است که « نکاح متعه یا نکاح موقت جایز است. در زمان رسول(ص) حلال بود، اما خداوند از لسان رسول خویش آنرا منسوخ می داند و معتقد است.
آثار حقوقی ازدواج موقت
که تا روز رستاخیز قطعی و مؤبد نمود. البته برخی از صحابه رضی ا… علیهم همچنان در اعتقاد به حلیت ان پایدار ماندند. همچون اسماء بنت ابی بکر صدیق، جابربن عبدا…، ابن مسعود، معاویه ابن صفیان،. عمربن حریث، ابو سعید الخدومی، حلمه و دختران امیر خلف. چنان که جابر بن عبدا… انصاری حلیت . آن را در نظر صحابه از عهد رسول(ص) و ابی بکر تا اواخر خلافت عمر روایت کرده است!».
در هر حال حلیت بدوی متعه مورد اختلاف نیست و مفسرین معروف اهل سنت در تفسیر آیه بحث برانگیز 24 سوره نساء، . همچنین فقها و محدثان آنان در باب نکاح کتابهای فقهی و غیره مطالبی نوشته اند که نظر فوق را تأیید می کند. امام فخر رازی در تفسیر ایه فوق می نویسد. « ما انکار نمی کنیم که متعه در اسلام مباح بوده است. چیزی که می خواهیم بگوییم این است. که بعد تحریم شده است. در اینجا صحت و سقم دعوی نسخ متعه بررسی خواهد شد.
مدت در ازدواج موقت
فهرست مطالب
متعه یا ازدواج موقت ۱
دور نمای کلّی ۴
سابقه حقوقی ۱۰
قرآن ۱۶
اجماع ۱۹
سنّت ۲۰
سابقه در حقوق غرب: ۳۱
احکام و مقررّات ۳۹
نمای عمومی: ۳۹
مقررات تکمیلی: ۴۱
لعان و احصان : ۴۴
مدّت در ازدواج موّقت : ۴۶
ازدواج موّقت دوشیزگان: ۴۸
ازدواج موقت مردان همسردار: ۵۴
توارث زوجین در امر ازدواج: ۵۷
انحلال عقد متعه: ۶۲
آثار اجتماعی: ۶۶
منابع: ۷۷
منابع:
۱ـ آبادی ـ امیر حسین و شهری ـ غلام رضا. مجموعه نظرهای مشورتی اداره حقوقی دادگستری تهران ۱۳۷۰.
۲ـ ابن ابی الحدیدـ شرح نهج البلاغه ـ جلد ۴انتشارات بیروت
۳ـ ارفع نیا ، بهشید ـ ح ـ ب .خ ـ جلد۲ـ انتشارات آگاه ـ تهران ۱۳۷۶
۴ـ آشتیانی ـ میرزا محمود ـ نکاح چاپ مشهد ب . ت.
۵ـ انصاری خواجه عبدا… ـ کشف الاسرار و عده الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدا… انصاری).
۶ـ حلی ـ ابن ادریس ـ السرائرـ جلد ۲ـ انتشارات جامعه مدرسین ب. ت
۷ـ خوانساری ـ سید احمدـ جامعه المدارک فی شرح مختصر النافع جلد ۴ ب.ت.
۸ـ دورانت ـ ویل ـ تاریخ تمدن ـ جلد ۳ تهران ۱۳۶۷
۹ـ شهابی ـ محمود ـ ادوار فقه ـ انتشارات دانشگاه تهرانب.ت
۱۰ـ شهید اول ـ اللمتعه الدمشقیه ـ کتاب النکاح جلد ۲ ـ انتشارات دار الکفر ـ قم ۱۳۷۳
۱۱ـ شهید ثانی ـ مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام جلد ۲ ـ قم ب.ت.
۱۲ـ طبابایی ـ المیزان ـ جلد ۴ ـ ب.ن ـ ب.ت
۱۳ـ شیخ طوسی ـ مسبوط ـ جلد ۴ ـ انتشارات اسماعیلیان قم ب.ت
۱۴ـ علم هلهدی ـ سید مرتضی ـ الانتصار ـ ب.ن ـ ب.ت
۱۵ـ کاتوزیان ـ ناصر ـ مقدمه علم حقوق ـ انتشارات بهشید تهران ۱۳۶۶.
۱۷ـ کاتوزیان ـ ناصر ـ قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی ـ نشر دادگستری تهرتن ۱۳۸۰
۱۸ـ شیخ مفید ـ العیون و المحاسن ـ ب.ن ـ ب.ت
۱۹ـ مقداد، فاضل ـ نکاح ـ انتشارات بیروت ـ ب.ت
۲۰ـ مقدسی ـ روضه الناظر ـ و جفتنه الناظر ـ چاپ بیروت ـ ب.ت.
۲۱ـ نجفی ـ شیخ محمد حسن ـ جواهر الکلام ـ جلد ۳ ـ ب.ن ـ ب.ت
۲۲ـency clopedia britanica vol.6
۲۳ Padfield c.f low made simple . oxford 1989
۲۴ Waker dowid m the oxford companion low oxford 1980