مقاله هویت ملی و جهانی شدن

در جهانی شدن هویت ملی و جهانی با هم ترکیب می شوند هر جامعه ویژگی های منحصر به فرد خود را دارد اما باید به هویت ملی احترام و به عنوان شهروند جهانی نیز به دیگران کمک کرد و ارتباط برقرار کرد.

هویت ملی به عنوان مجموعه ای از باورها و ارزش های فردی و اجتماعی است که یک فرد را از دیگران متمایز می کند. و به احساس هویت در جامعه کمک می کند. هویت ملی شامل فرهنگ ، زبان ، تاریخ ، سنت ها و باورهای اجتماعی و سیاسی کشور است.

در عصر جهانی شدن ارتباطات بین مردم و کشورها روز به روز بیشتر شده و مثل سابق مرزها مهم نیستند و این فرایند باعث شده که هویت جهانی شکل بگیرد. هویت جهانی بیانگر این است که یک فرد به عنوان شهروند جهانی به دنبال کمک به دیگران و ارتباط با جوامع دیگر است.

مفهوم جهانی شدن

مفهوم جهانی شدن پس از فروپاشی شوروی به عنوان مهمترین مفهوم در تعیین ماهیت روابط بین الملل، اقتصاد سیاسی بین الملل و روابط میان دولت ها مطرح گردید. نه تنها کشور های صنعتی بلکه کشورهای تازه صنعتی شده هم مفهوم جهانی شدن را به عنوان چالش جدید دولت مردان، برنامه ریزان و اندیشمندان علوم اجتماعی تلقی کردند.

مفهوم جهانی شدن برای مناطق و کشورها در نظام بین الملل معانی مختلفی را به همراه دارد و هر کشور به تناسب وضعیت اقتصادی، نهادینه شدن بنیادهای اقتصادی، سیاسی و همین طور غنای فرهنگی، راهبرد انطباق(و یا عدم انطباق و یا درجه ای از انطباق) خاص خود را با فرآیند جهانی شدن تنظیم می کند.

فرآیند جهانی شدن از طریق بازسازی فضا و زمان، نفوذپذیر ساختن مرزها و گسترش چشمگیر فضای اجتماعی، منابع و شرایط لازم برای هویت سازی و معنایابی سنتی را تا حدود بسیار زیاد از بین می برد.

جهانی شدن یک جریان و فرآیند جدید نیست. منطق کانونی آن یعنی نوسازی مبتنی بر علم و صنعت و نوآوری از قرن هفدهم شروع شده است. اوج نوآوری و خلاقیت های کلیدی در نیمه دوم قرن نوزدهم بوده است.

نکته دیگر در فرآیند رشد و تکامل جهانی شدن، مجموعه ای بودن ارکان آن و مرتبط شدن تدریجی آن با نظام سیاسی و فرهنگ عمومی است.
در واقع جهانی شدن هر چند از یک منطق اقتصادی آغاز شد ولی با گذشت زمان به یک نظام اجتماعی تبدیل گردید.

از این منظر، جهانی شدن یک سیستم است. شهروندان یک کشور باید همه سواد داشته باشند، به موقع مالیات خود را پرداخت کنند، بیمه بهداشت داشته باشند، پشت چراغ قرمز بایستند و از طریق کار و یا تخصص، درآمدی داشته باشند؛ چنین مواردی همه از جوانب و ویژگی های عصر جدید و فرایند تکاملی جهانی شدن است. بنابراین جهانی شدن، مثلثی است که از سه زاویه به هم مرتبط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تشکیل شده است و منطق کانونی آن در فلسفه اجتماعی، فردگرایی مثبت و رشد دامنه آزادیهای فردی در پیشرفت بهره برداری از امکانات است.

پیامدهای جهانی شدن از دیدگاه برخی نویسندگان

1. جهانی شدن باعث توسعه بازارها در ماورای مرزهای ملی می شود و به طور طبیعی رقابت در این نوع بازارها به مراتب مشکل تر از بازارهای داخلی خواهد بود. این پدیده منجر به تخصصی شدن فعالیتها و به تبع آن یکنوع تقسیم کار بین المللی می شود.
2. با جهانی شدن، سرمایه با آزادی بیشتری حرکت خواهد کرد و به مناطقی بیشتر خواهد رفت که در آنها استعداد بالاتری وجود داشته باشد.
3. ایجاد فضای رقابتی میان بنگاههای داخلی و خارجی باعث افزایش کارآمدی می شود.
4. جهانی شدن باعث انتقال فن آوری در ماورای مرزهای ملی خواهد شد.
5. در فرآیند جهانی شدن، نیروی کار ماهر برنده است. در اقتصاد آینده کسانیکه مهارتشان در سطح مهارتهای جهان سوم باشد ولو در جهان اول زندگی کنند مزد جهان سومی خواهند گرفت.
6. جهانی شدن منجر به از میان رفتن سیاستهای توسعه درون نگر و خودکفایی خواهد شد.
7. شرکتهای خارجی در فرآیند جهانی شدن به کارگران در استخدام خود، دستمزد بیشتری داده و تمایل به صادرات دارند.
8. بسیاری از مخالفین جهانی شدن در کشورهای در حال توسعه با همکاری سودمند متقابل مخالف و با اصلاح ساختار اقتصادی در تضاد هستند.

نتیجه مهمی که از این پیامدها می توان عرضه کرد این است که ورود در عرصه جهانی شدن یک «تصمیم سیاسی» است و به شدت تابع ماهیت کانون های قدرت و ساختار قدرت در یک کشور می باشد.

فرآیند جهانی شدن را نه می توانیم بگوئیم مثبت است و نه منفی؛ جهانی شدن نوعی انطباق است و به توان انطباق کشورها به شرایط جدید وابسته است.
جهانی شدن پیامدهای سیاسی، فرهنگی و امنیتی دارد و کشورها را مجبور میکند تا به تدریج آنها را بپذیرند.

هویت ملی

مسأله هویت به صورت مبهمی در مباحث اجتماعی مطرح می شود. معمولاً جوهره بحثهای مربوط به هویت این است که هویت های قدیمی که ثبات، استواری و پایداری جوامع را تضمین می کردند، دچار فروپاشی شده و هویت های جدیدی که باعث از بین رفتن یکپارچگی هویت فردی می شود پدیدار شده است.

روندهای تأثیرگذار بر مسئله هویت بسیار جدید و در عین حال بسیار مبهم است. خود مفهوم هویت نیز بسیار پیچیده و توسعه نیافته است و در علوم اجتماعی کاملاً مورد آزمون قرار نگرفته است. از این رو، اعلام نظری قطعی و قضاوتی مطمئن درباره ادعاهای نظری و مطالبی که ارائه می شود امکان پذیر نیست.

نظریه پردازانی که معتقدند هویت های قدیمی در حال متلاشی شدن هستند چنین استدلال می کنند که نوعی تغییر ساختاری، جوامع جدید اواخر قرن بیستم را دگرگون کرده است. این روند به تجزیه و فروپاشی زمینه های فرهنگی، طبقاتی، جنسیت، قومیت، نژاد و ملیت می انجامد.

گفته می شود که هویت، حاصل تعامل فرد و جامعه است. در چنین برداشتی، هویت پلی است بین واقعیت وجودی افراد و دنیای فرهنگی خارج از خود یا به بیان دیگر بین دنیای امور شخصی و دنیای امور اجتماعی. یکی از منابع اصلی هویت فرهنگی یا همان هویت ملی، فرهنگهایی است که انسانها در آن متولد می شوند.

اما هویت ملی چیزی نیست که انسانها با آن متولد شده باشند، بلکه در طول زمان شکل می گیرد یا دچار تغییر می شود. وقتی کسی خود را انگلیسی، ایرانی یا فرانسوی و یا هلندی می داند، در واقع به یک دسته معانی و مفاهیمی اشاره می کند که در آن فرهنگها وجود دارد.

از طرف دیگر همانطور که در تعریف جهانی شدن ذکر شد: فرآیند جهانی شدن پیوندهای موجود بین ملت و دولت را تضعیف می کند و اقلیتهای قومی را رها کرده و امکان تشکیل مجدد ملتها را در سراسر مرزهای پیشین دولتی، فراهم می کند.

تأثیرات عمده جهانی شدن بر هویت ملی

بطور کلی جهانی شدن سه تأثیر عمده بر هویت ملی باقی می گذارد:

1. هویت های ملی در نتیجه رشد همگنی فرهنگی و فرانوگرایی تضعیف می شود.
2. هویت های ملی یا دیگر هویت های محلی با مقاومت در برابر جهانی شدن تقویت می‌شود.
3. هویت های ملی افول می کند اما هویت های جدید و مختلط جای آنها را می گیرد.

دیوید هاروی (David Harvey) معتقد است:«از آنجا که مکان به دهکده جهانی ارتباطات و وابستگی های متقابل اقتصادی و بوم شناختی تقلیل می یابد یاد بگیریم که چگونه با مفاهیم فراگیر فشردگی زمانی و مکانی کنار بیائیم»

یکی از آثار عمومی فرآیندهای جهانی شدن، تضعیف اشکال ملی هویت فرهنگی است. برخی از نظره پردازان معتقدند که گرایش به وابستگی های بیشتر جهانی، به فروپاشی تمام هویتهای مستحکم فرهنگی منجر می شود.

رابطه فرهنگ و هویت

هویت و فرهنگ رابطه مستقیم و متقابلی با یکدیگر دارند. به همین دلیل تهدیدات فرهنگی زمینه ساز بحران هویت در جوامع مختلف می شود.
دولت- ملت مدرن انگاره هویت ملی یا فرهنگی مشترک را سازمان می دهد و از آن پشتیبانی می کند. فرهنگ یکی از ویژگیهای واحد اجتماعی مقید به سرزمین شناخته می‌شود. نمادهای مختلف هویت ملی مثل لباس، زبان، پرچم و… به ابزار اصلی تعیین «ما» در مقابل«آنها» تبدیل شده است.

فرآیند جهانی شدن عامل اصلی خاص گرایی فرهنگی به شمار می رود. این رابطه به این صورت برقرار می شود که فرآیند جهانی شدن با دگرگون کردن شرایط و چارچوب سنتی هویت سازی و تضعیف و تخریب عوامل و منابع سنتی هویت، فرآیند هویت سازی را در جهان کنونی دشوار می کند.

همانطور که قبلاً هم ذکر شد هویت ها همگی ساخته می شوند و هرچند طبیعی به نظر می رسند، ولی در واقع طبیعی و ذاتی نیستند.
قدرتهای هژمونیک همواره دست اندرکار هویت سازی هستند و برای حفظ این هویت ها می کوشند.

مفهوم شناسی هویت

مفهوم شناسی هویت به بررسی مفهوم و معنای هویت افراد و گروه‌ ها می‌ پردازد این مفهوم بر اساس متغیرهای مختلفی از جمله فرهنگ، تاریخ، محیط زیست، تجربه‌ های شخصی و ارتباطات اجتماعی شکل می‌گیرد. هویت یک شخص یا گروه شامل باورها، ارزشها، نگرشها، رفتارها و عملکرد هایی است که آنها را از دیگران متمایز می‌کند و به آنها احساس هویت در جامعه کمک می‌ کند. هویت می‌ تواند به صورت فردی ملی یا جهانی شکل گیرد و برای شناخت هویت افراد و گروه ها مفید است.

هویت در فرهنگ معین

در فرهنگ معین آمده است:
هویت یعنی:

1. ذات باری تعالی
2. هستی، وجود
3. آنچه موجب شناسایی شخص باشد.
4. حقیقت جزائیه یعنی هرگاه ماهیت با تشخیص، لحاظ و اعتبار شود هویت گویند و گاه هویت به معنی وجود خارجی است و مراد تشخص است و هویت گاه بالذات و گاه بالعرض است.

هویت در فرهنگ عمید

در فرهنگ عميد، هويت چنين تعريف شده است:
هويت يعني حقيقت شيء يا شخص كه مشتمل بر صفات جوهري او باشد. هويت در لغت به معناي شخصيت ذات، هستي و وجود و منسب به «هو» مي‌باشد.

و دهخدا نیز در لغت نامه اش هویت را عبارت از تشخص دانسته و می گوید همین معنی میان حکیمان و متکلمان مشهور است. (دکتر شرفی، ص 7)

هویت و ملیت

هویت ملی شامل فرهنگ، زبان، تاریخ، سنت ها و باور های اجتماعی و سیاسی کشور است. ملیت نیز به عنوان وابستگی شخص به یک کشور و جامعه مشخص تعریف می‌ شود. هر فرد ممکن است یک هویت ملی داشته باشد اما همه آنها ملیت یکسانی ندارند. به عنوان مثال فردی می‌ تواند متولد یک کشور باشد اما در کشور دیگری زندگی کند و یا متولد کشوری دیگر باشد اما در کشور محل اقامتش زندگی کند. در نتیجه، هویت ملی می‌ تواند بر اساس فرهنگ و تاریخ کشور تعریف شود، اما ملیت یک فرد به عنوان وابستگی به یک کشور خاص است.

جهانی شدن و هویت ایران

جهانی شدن مولود مدرنیسم است و در حال حاضر به عنوان یک پروژه از سوی غرب دنبال می شود.
جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه اسلام، اهداف و آرمانهای انقلاب و قانون اساسی با روند تحمیلی جهانی شدن مخالف است و آن را برای خود از جهت فرهنگی، سیاسی و اقتصادی یک تهدید بزرگ می داند.

جهانی شدن بطور کلی سه چالش اساسی برای ایران ایجاد خواهد کرد:

1. تضعیف فرهنگ و هویت ملی
2. کاهش استقلال و اقتدار ملی
3. نابودی اقتصاد ملی

جمهوری اسلامی ایران بر خلاف بسیاری از کشورها در پرتوی دارائیهای فرهنگی و ثروتهای ملی خود از قدرت بالقوه مواجهه فعالانه با جهانی شدن برخوردار است.
باید توجه داشت که کشور ما با جهانی شدن فاصله ای ندارد، بلکه لااقل بیش از نیم قرن در محیط جهانی شدن حداقلی، تنفس کرده است.

پیروزی انقلاب اسلامی و گسترش آثار آن در جهان، بزرگترین تهدید برای مدرنیسم، به شمار می آید. انقلاب اسلامی موفق شد تغییر قابل توجهی در مسیر یا لااقل سرعت جهانی شدن ایجاد نماید. لذا مقابله غرب با انقلاب اسلامی به مثابه برداشتن یک مانع قابل توجه از مسیر جهانی شدن در جهان به شمار می رود.

از طرفی جهانی شدن برای کشورهای در حال توسعه عمدتاً تهدید آمیز است و تصور وجود فرصت در میدان جهانی شدن برای کشورهای در حال توسعه چندان واقع بینانه نیست. نباید استفاده از ته مانده علم و تکنولوژی غربی در این کشورها و یا تلاش برای زنده ماندن را فرصت تلقی کرد بلکه این قبیل فعالیتها، تلاشهایی است که فقط به مفهوم «خروج از بحران» قابل توجه می باشد.

در فرآیند مواجه ایران با جهانی شدن تهدیدات از جهت کمی و کیفی بر فرصتها غلبه دارد. در این مسیر باید توجه کرد که جهانی شدن نیست که ایجاد فرصت می کند، بلکه لوازم و اقتضائات جهانی شدن است که فرصتها را ایجاد خواهد کرد.

فهرست مطالب

مقدمه
فصل اول
جهانی شدن
الف: پیامدهای جهانی شدن از دیدگاه برخی نویسندگان
ب: نتیجه پیامدهای جهانی شدن
فصل دوم
هویت ملی
الف: تأثیرات عمده جهانی شدن بر هویت ملی
ب: رابطه فرهنگ و هویت
ج: اهمیت هویت
د:هویت در علوم سیاسی
فصل سوم
الف: تحول تاریخی هویت ایرانی
ب: جهانی شدن و هویت ایران
نتیجه گیری
فهرست منابع

National Identity in the Era of Globalization: Crisis and Reconstruction
Globalisation and Identity
The nexus between globalization and ethnic identity: A view from below
National Identity in the Era of Globalisation