مقاله ارایه مدلی برای ارزیابی طرح های آبخیزداری
چکیده پاورپوینت ارایه مدلی برای ارزیابی طرح های آبخیزداری
امروزه به دلیل استفاده‌های بی‌رویه وضعیت منابع آبی و خاکی در موقعیت بحرانی به سر می‌برند. به دلیل وجود آثار درون منطقه‌ای و برون منطقه‌ای ناشی از تخریب این حدود چهل سال است. که برای کنترل و مبارزه با این خطرات طرح‌های آبخیزداری در عرصه‌های منابع طبیعی به اجرا در می‌آیند.
ولی باوجود چهار دهه کارهای اجرایی هنوز تخریب این منابع ادامه دارد و اقدامات انجام شده در مجموع کم‌اثر جلوه نموده‌اند.
افزون بر این هنوز اقدامات منسجم و دامنه‌داری برای ارزیابی و یافتن دلایل عدم موفقیت این طرح‌ها انجام نشده است. این تحقیق با اتخاذ روش کیفی و کمی طرح آبخیزداری زیر حوزه مندرجان از حوزه آبخیز زاینده رود از مرحله تدوین . تا بعد از اجرا با استفاده از روش‌های بررسی اسناد، مشاهده مستقیم و مصاحبه عمیق و پرسشنامه مورد ارزیابی قرار گرفته است. به منظور جمع‌بندی نتایج حاصله عوامل در هفت گروه تقسیم بندی شدند.
و هر کدام از این عوامل توسط عوامل جزی‌تری به طور وزنی امتیازدهی شدند. نتایج حاصله نشان داد که دو عامل وضعیت طرح تهیه شده و عدم ارزیابی اقتصادی به عنوان مهمترین عوامل در عملکرد طرح قلمداد می‌شوند. همچنین امتیاز نهایی ارزیابی این طرح با توجه به روش فوق 29 میباشد که حاکی از عملکرد ضعیف طرح است.
مقدمه پاورپوینت
امروزه برای همه متخصصان علوم منابع طبیعی مشخص شده است. که وضعیت منابع آبی خاکی و گیاهی در ایران در موقعیت بحرانی به سر می‌برد. عوامل گوناگونی باعث ایجاد چنین وضعیتی گردیده است. که مهمترین آنها عبارتند از : مدیریت نامناسب در بهره‌برداری، شرایط اقلیمی، اکولوژیکی و وضعیت اقتصادی اجتماعی. (سازمان برنامه و بودجه،1366).
آثار درون و برون منطقه‌ای ناشی از این تخریب باعث گردیده که دولتمردان و متخصصان را بر آن دارد. که راهکا‌ر اساسی برای آن ارائه نمایند. در کشور ما سابقه حفاظت خاک به سال 1340 باز می‌گردد. و در طی این مدت همواره راهکارها و تحقیقات متنوعی در این زمینه انجام شده است. که مهمترین آنها عبارتند از : طرح‌های حفاظت خاک و آبخیزداری که عمدتاً شامل عملیات مکانیکی هستند.
بررسی ها نشان می‌دهد که اعتبارات ملی و استانی تخصیص یافته . به این طرح ها از سال 1347 تا 1379 و اعتبارات مربوط به حفظ اصلاح و احیای مراتع از سال 58 تا 66 رقمی بالغ بر 791153354750 هزار ریال میباشد. و از نظر وسعت، مساحت طرح‌های شناسائی و توجیهی و تفصیلی ـ اجرایی در زمینه آبخیزداری و مرتعد‌اری . در حدود 70 میلیون هکتار برآورد می‌شود (دفتر مطالعات و ارزیابی آبخیز‌ها،1379)
طرح های آبخیزداری چیست
متأسفانه با وجود چهار دهه تحقیق و کارهای اجرای و هزینه‌های سنگین ناشی از اجرای این طرح‌ها هنوز هم پس‌رفت. و تخریب این منابع ادامه دارد و این طرح‌ها و تلاش‌های انجام شده در مجموع کم‌اثر به نظر می‌رسند. افزون بر این به نظر می‌رسد برای ارزیابی و بازنگری طرح‌ها از نظر نحوه تهیه و طراحی،. اجرا و نگهداری از عملیات انجام شده اقدامات منسجم و دامنه‌دار انجام نپذ‌یرفته است. (احمدی) در حالی‌که ارزیابی طرح‌های آبخیزداری و عملکرد آنها در دنیا سابقه‌ای 70 ساله دارد.
به طور کلی این ارزیابی‌ها با اهداف گوناگون صورت پذیرفته‌اند. و انتخاب نوع روش و شاخص ارزیابی تحت تأثیر اهداف مدیریت حوزه آبخیز و اهداف لحاظ شده برای طرح است. (شنگ،1990) به دلیل وجود مشکلات و محدودیت‌هایی از قبیل کمبود آمار، نبود روابط ریاضی برای برآورد تولید و نتایج، بروکس(1992). سه شاخص حفاظت خاک، تولید آب و کیفیت آن برای ارزیابی طرح‌ها پیشنهاد می‌دهد.
اهداف و انواع طرح های آبخیزداری
هادسون (1992) با توجه به نوع هدف طرح و زمان انجام ارزیابی عواملی از قبیل واضح و روشن بودن . اهداف طرح و گزینه‌های اجرایی آن برای مردم محلی، مشارکت مردم در تهیه طرح،. استفاده از منابع و توان محلی و پیگیری و نظارت بعد از اجرای پروژه را از عوامل عمده موفقیت برای این طرح‌ها به شمار می‌آورد. والنتاین(1989) برای ارزیابی عملیات بیولوژی شاخص‌های افزایش کمی و کیفی علوفه،. کاهش گیاهان سمی و کاهش خطرات آتش‌سوزی را پیشنهاد می‌دهد
و به این نتیجه رسیده که برای نیل به این اهداف باید پروژه اصلاح و توسعه مرتع در تطابق و تناسب با سیستم بهره‌برداری منطقه باشد.
در ایران متأسفانه دامنه این تحقیقات بسیار محدود است. و تنها تحقیق جامع در این زمینه توسط سازمان برنامه و بودجه (1366) انجام شده است .