تخریب بناها و بافت های شهری می‌تواند به دلیل متعددی اتفاق بیفتد که عواملی مانند عدم نگهداری و نظافت، طوفان ها و زلزله ها، فرسایش و سایر عوامل طبیعی، ناکارآمدی و عدم پایبندی به قوانین ساختمانی، و تصمیمات نادرست مقامات شهری می‌توانند از مهمترین عوامل باشند.
این عوامل می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث کاهش ارزش املاک، افزایش هزینه‌های ترمیم و بازسازی، و به طور کلی تضعیف زیبایی و طراحی شهری شوند. برای جلوگیری از این مشکلات، اهمیت نگهداری و تعمیر بناها و بافت‌های شهری را به عنوان یک وظیفه مهم تاکید می‌شود.
تشخیص ضایعات در بنا، مجموعه و یا بافت شهری
اساسی ترین بخش قبل از هر اقدام مرمتی تشخیص ضایعه یا عارضه است . نوع مصالح پیوند منطقی عناصر ساختمانی توزیع متناسب نیروها،مقاومت شالوده در مقابل بارهای وارده، ـ تناسب نیروهای داخلی با توجه به توانای مصالح،حفاظت صحیح کل ساختمان در برابر عوامل خارجی، در مجموع از عوامل و شرایط لازم برای تأمین ایستایی و ادامه حیات و بقای ساختمان محسوب می‌شوند. بنابراین هنگام بررسی یک بنا یا مجموعه و یا بافت شهری پرداخت به عواملی که مخل قلمداد می شوند ضروری است.
کهولت و فرسودگی شرایط مناسبی را برای سایر عوامل مخل فراهم می کنند. ـ میزان رطوبت، تغیرات و نوسانات مداوم درجه حرارت (روز گرم و شب سرد) عوامل جوی، همگی مقاومت بنای پیر و فرسوده را تضعیف می کنند. طبعاً این مقاومت حد معینی دارد مجموعه عوامل نامبرده مخل ادامه زندگی بنا می شوند.
آسیب و عارضه > عدم تعادل > عامل مخل
بنابراین مشاهده آسیب و عارضه در بنا دال بر عدم وجود تعادل است که در چنین شرایطی ریشه یابی عامل مخل در دستور کار قرار می گیرد.
به طور کلی عوامل تخریب مجموعه‌ای از کنشها و آسیب ها هستند که در تغییر شکل و تخریب بنا مؤثر واقع می شوند. نحوه تعمیر بنا نیز بستگی به نوع این عوامل مخل و مخرب دارد. پس ابتدا باید عواملی را که موجب صدمه دیدن بنا و یا نهایتاً ویرانی آن شده اند بررسی کرد و سپس چگونگی تعمیر و حفظ و نگهداری آن را طراحی و اقدام را آغاز کرد.
عوامل مؤثر در تخریب بنا
عوامل طبیعی
مانند رعد و برق، ـ رطوبت ناشی از آبهای زیرزمینی یا ریزش باران و برف، باد، زلزله، عوامل بیولوژیک. ـ تأثیر عوامل طبیعی به نحوه استقرار، ـ تشکل بنا و مصالح مورد استفاده متفاوت بستگی دارد.
عوامل اجتماعی و سوانح
مانند جنگ، ـ مهاجرت و آتش سوزی.
عوامل تخریب مربوط به شیوه خاص زندگی ماشینی
مانند تأسیسات بنا از قبیل فاضلاب، ـ کانال کشی و غیره.
عوامل تخریب مستقیم به وسیله مردم و حکام وقت
از جمله می توان به تخریب حصارها و خندقها با هدف گسترش شهرها، ـ تخریب بناهای عظیم به منظور استفاده از مصالح آنها و همچنین استفاده نادرست از ابنیه قدیمی، ـ استقرار مردم در واحدها و مجموعه های بزرگ دیمی و دخل و تصرف شدید و ناهنجار در آنها، حفاری ابنیه به منظور گنج یابی، اقدامات بدون مطالعه و برنامه ریزی افراد خیّر به منظور تعمیر، تغییر فشار آبهای زیرزمینی بر اثر حفر چاهای عمیق و پمپاژها.
جدول ۱ می تواند در انطباق عارضه با بعضی از مسائل موجود در بنا ما را یاری رساند، ـ بدین معنی که ضمن تجزیه بنا به بررسی پلان در بخشهای مختلف و الحاقات بنا در تمام ابعاد(پلانمتریک و احجام)می پردازیم که در نهایت یکی از ابزارها برای مطالعه تنشها و عدم تعادل در بناهاست.
راهکارهای پیشگیری از تخریب بناها و بافت های شهری
تخریب بناها و بافت های شهری یکی از مشکلات عمده شهرها است که باعث می‌شود شهرها به شکل زیبایی که در گذشته داشتند، نباشند. برای پیشگیری از تخریب بناها و بافت‌های شهری، باید از راهکارهای مختلفی استفاده شود. ارائه آموزش‌های لازم به مردم برای آگاهی از نگهداری و بهسازی ساختمان‌ها، استفاده از مواد با کیفیت در ساختمان‌ها و رعایت استانداردهای زلزله‌ای، از جمله راهکارهای مؤثر در پیشگیری از تخریب بناها هستند. همچنین، بهبود زیرساخت‌های شهری مانند جاده‌ها، پل‌ها، و شبکه فاضلابی نیز به کاهش تخریب بناها کمک می‌کند. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در ساخت و نگهداری ساختمان‌ها و استفاده از مصالح با قابلیت بازیافت و کم‌مصرف، نیز می‌تواند به کاهش تخریب بناها کمک کند. از این رو، پیاده‌سازی راهکارهای پیشگیری از تخریب بناها و بافت‌های شهری می‌تواند به ایجاد شهرهای پایدارتر و زیباتر کمک کند.
فهرست مطالب
تشخیص ضایعات در بنا،مجموعه و یا بافت شهری
عوامل مؤثر در تخریب بنا
عوامل طبیعی
عوامل اجتماعی و سوانح
عوامل تخریب مربوط به شیوه خاص زندگی ماشینی
عوامل تخریب مستقیم به وسیله مردم و حکام وقت
اشاره ای به شناسایی آسیبها
فرسایش و زوال
تنشهای عامل فرسایش و زوال به دو گروه خارجی و داخلی تقسیم می شوند که از مجموعه عوامل مختلف تأثیر می پذیرد
بارزیاد وارد بر سازه
طنین ها و لرزش
تأثیر وضعیت سطوح در روندهای تحول و فرسایش
یخبندان و تشکیل بلور
فرسایش بر اثر باد(انطباق تنشهای خارجی و داخلی)
روندهای فساد و تحلیل رفتگی
خلل و فرج و ترکها
سطوح هیدروفیلی
سطوح غیر هیدروفیلی
مواد و مصالح فاقد خلل و فرج
انواع رطوبت در بناهای تاریخی
رطوبت صعودی
مشاهده صدمات ناشی از رطوبت در بنا
مشخصات رطوبت ناشی از آبهای زیر زمینی
میزان ارتفاع و صعود رطوبت
الکترواسمزی یا تراوش الکتریکی
شیوه های مقابله با رطوبت در کف
دفع رطوبت از دیواره های داخلی
دفع رطوبت اشباع شده در فضاهای داخلی بنا
دفع رطوبت داخل بنا (رطوبت حاصل از تعر و تعرق)
شیوه پیش گیری از رطوبت نزولی در سقف بناهای سنتی با پوشش منحنی
روش عایقکاری سنتی پوشش منحنی
نمونه ای از تخریب بنا بر اثر فقدان عایقکاری مناسب پوشش
تبدیل پوشش منحنی به مسطح
گنبدهای دو پوش
طرح مرمت معماری
پاک سازی سبکی(آناستیلوز)
بررسی آسیب دیدگیهای ناشی از رطوبت
طرح مرمت استحکامی
مرمت بدنه: تعمیرات در، پنجره و …..
ترک ناشی از نشست بعی ساختمان در زمین
ترک بر اثر نشست زمین در زیر پی های ساختمان
ترک ناش از جابه جایی ناگهانی لایه های زمین
ترک بر اثر کاهش یا افزایش بار وارد بر پی ها
ترک بر اثر وترد آمدن نیروهای رانشی به بنا
ترک ناشی از لرزشهای پیرامون بنا بر اثر عواملی مانند ترافیک، انفجار، حفاری و غیره
ترک بر اثر احداث ساختمان بر روی بقیای بناهای سابق
ترک بر اثر تغییر فشار آبهای زیر زمینی و تغییر میزان رطوبت در بخش زیر پی ها
ترک بر اثر تعبیه و فعالیت تإسیسات مدرن در داخل ساختمان قدیمی
ترک ناشی از کاهش تدریجی مقاومت و چسبندگی مصالح و ملاتها به علت فرسودگی در طول زمان
ترک بر اثر ساخت و ساز (الحاق) بدون توجه به پیوستگی و همبستگی سازه ای ساختمانهای قدیمی
فشارهای وارده و ترکها
ترک در دیوار های منحنی
ترک در نقاط اتصال دیوارها
ترک در جداره ها و دیوا ره های پر باز شو (پنجره و در)
سازه بنا و رابطه آن با ترکها
مصالح مورد استفاده برای خنثی کردن نیروهای رانشی
آهن
بتون آرمه
کابل
میل مهار
روشهای گوناگون مهار نیروهای رانشی
آهن کشی
کلاف کشی
مهار کردن
دوخت و دوز
تعریف حریم
حریم فنی بنا
حریم منظری ابنیه
حریم کیفی ابنیه
نیازهای قابل پیش بینی ابنیه
تک بناهای قدیمی حائز اهمیت فرهنگی ،تاریخی و هنری
ابنیه ویژه (تک بناهای خاص)
ابنیه قدیمی سازگار تر با عملکردهای روز