کاروانسرا
بخشی از پاورپوینت
کاروانسراها ، مهمانخانه های بین راهی کشور ایران در طی قرون متمادی گذشته بوده و سابقه آن به دوره هخامنشی یعنی بیش از دو هزار و پانصد سال قبل می رسد. در داخل شهر ها نیز کاروانسرا برای اقامت مسافران احداث می شده است
به دلیل خشکی نسبی آب و هوا در بخش عمده ای از کشور ایران و دور بودن شهرها و آبادی ها از یکدیگر ، وجود نقاطی جهت استراحت و تهیه آذوقه در بین راه ، امری حیاتی و ضروری بوده و بدون وجود این ایستگاهها ، طی طریق و ارتباط بین مناطق مختلف کشور غیر ممکن بوده است .
از آنجایی که در دوره پیش از اسلام ، خصوصا در زمان پادشاهی هخامنشی وسعت مملکت ایران بسیار زیاد بوده و کنترل این امپراتوری وسیع احتیاج به خطوط ارتباطی منظم و مطمئن داشته ؛ مورخین یونان باستان مانند هرودت و گزنفون از وجود راههای امن و کاروانسراهای خوب در ایران خبر می دهند . هرودت در مورد راههای امپراتوری هخامنشی می نویسد ‹‹ واحد مقیاس راهها پر سنگ است و به مسافت هر چهار پرسنگ منزلی تهیه شده موسوم به ایستگاه ، در این منازل میهمانخانه های خوب دایر گردیده ››
از دوره پادشاهی هخامنشی و اشکانی کاروانسرای شناخته شده ای در ایران باقی نمانده است . ولی از زمان سلسله ساسانیان تعداد معدودی کاروانسرا باقی مانده که الگوی کاروانسراهای بعدی در دوره اسلامی قرار گرفته است. از قدیمیترین کاروانسراهای ایران می توان از کاروانسرای دروازه گچ در جاده شیراز به فیروزآباد نام برد. پایه ها و بخشی از دیوارهای این کاروانسرا که با سنگ و آهک ساخته شده هنوز باقی است. این بنا دارای یک حیاط مرکزی و تعدادی دالان در اطراف حیاط است .
در دوره اسلامی پلان این دو نوع کاروانسرا به نحو بسیار منطقی تلفیق می شود به صورتی که در اطراف حیاط مرکزی اتاقهای کاروانیان و در پشت آنها دالانهای عریض برای نگهداری چهارپایان احداث می گردد و مانند بنای کاخهای اشکانی و ساسانی ، در اغلب کاروانسراها و اطراف حیاط مرکزی دو و یا چهار ایوان می سازند. این سبک کاروانسراهای ایرانی مورد تقلید بسیاری از کشورهای مانند پاکستان ، افغانستان ، هند و نواحی آسیای میانه قرار گرفته است .
فضاها
- ورودی : بخشی از بنا که بیرون بنا را به داخل آن مرتبط کند .
- هشتی : فضای مکث سرپوشیده در ورودی ، که معمولا بلافاصله بعد از سردر و مدخل قرار می گیرد و به شلکهای مختلف است .
- حیاط اصلی ( صحن):
- حیاط فرعی :
- قرفه : فضای کوچکی که در کنار فضای باز یا بسته می بنشیند و به آن وابسته و گشوده است .
- ایوان : فضای نیمه باز که معمولا از سه طرف بسته و از یک طرف مشرف به فضای باز است .
- ایوانچه : ایوان کوچک
- حجره : اتاق کوچک در بناهای عمومی
- شاه نشین : فصای فرورفته در میان ضلع اصلی ، تالار یا ایوان یا فضای دیگری که محل مناسب برای نشست است .
- استطبل: محل نگهداری حیوانات
- آب انبار : محل نگهداری آب
- حوضخانه : فضای سرپوشیده با حوضی در میان که معمولا مرتفع است و از سقف نور می گیرد.
- چارسو: فضایی گشاده با طاق مدور در محل تقاطع دو یا چند راسته بازار
- انبار : محل نگهداری مواد غذایی و غیره
ویژگیهای معماری کاروانسراهای ایران
فهرست مطالب
کاروانسرا
فضاها
ویژگیهای معماری کاروانسراهای ایران
کاروانسراها از نظر نقشه به انواع مختلف
کاروانسرای زیزه
۲- کاروانسراهای چندضلعی حیاط دار :
کاروانسرای امین آباد
کاروانسراهای دو ایوانی
کاروانسرای دوکوهک جاده شیراز به فهلیان فارس
۵- کاروانسراهای چهارایوانی :
کاروانسرای شاه عباس
۶- کاروانسراها با طرح متفرقه :
کاروانسرای تنک زنجیران جاده
شکل کاروانسرا در اقلیمهای مختلف ایران
۱-۱- کاروانسرا در سواحل جنوبی دریای خزر
۲-۱-کاروانسرا در کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
۳-۱- کاروانسرا در نواحی کوهستانی و مرتفع
۴-۱- کاروانسرا در دشتهای فلات
کاروانسرای باغ شیخ
کاروانسرای مادرشاه اصفهان
منبع :
منبع عکسها :